De kranten stonden er bol van, de afgelopen dagen. Nu nemen veel kranten min of meer klakkeloos de persberichten van het ANP over, dus ik weet niet of dat heel veel zegt.
Evengoed viel het me op: de brandweer van diverse plaatsen (Amsterdam, Kennemerland, Arnhem en Zwolle zijn enkele plaatsnamen die ik voorbij zag komen) schijnt te experimenteren met mindfulness.
Je minder laten meeslepen
Op zich helemaal geen slecht idee, denk ik. Je minder laten meeslepen door emoties en stress – wat een gevolg kan zijn van het trainen van aandacht – kan een zeer positief effect hebben op de kwaliteit van hulpverlening in stressvolle situaties, alsmede op het welbevinden van de hulpverleners.
Kortom: doen, mindfulness voor hulpverleners!
Ik wil graag enkele opmerkingen maken over deze ontwikkeling en de artikelen die ik erover las (hier in het AD en hier en links in De Stentor). Drie opmerkingen, om precies te zijn. De eerste over of men mindfulness gaat trainen of iets anders, de tweede over zweverigheid en de derde over trauma’s verwerken, waar in de artikelen over wordt gesproken.
Mindfulness of geen mindfulness, dat is de vraag
Er zijn verschillende manieren om je minder te laten meeslepen door emoties en meer stressbestendig te zijn. Eén ervan, en een hele goede, is mindfulness. Een andere is je afsluiten voor stress en emoties, of je focussen op iets anders (afleiden dus). Het kan zijn dat u denkt dat het verschil theoretisch is en dat het erom gaat dat de persoon geen last heeft van de emotie of de stress. Met andere woorden: dat het doel de middelen heiligt.
De verschillen kunnen echter niet groter zijn en de implicaties ook. Mindfulness heeft niets te maken met afsluiten, en alles met toelaten. Afsluiten heeft, zoals het woord waarschijnlijk al doet vermoeden, helemaal niets te maken met toelaten.
Afsluiten en afleiden
Dat behelst overigens voor mij geen waarde-oordeel over afsluiten. Het afsluiten voor een gevoel, bijv. angst bij het binnengaan van een brandend gebouw of het verrichten van een levensreddende handeling bij een slachtoffer, kan heel functioneel zijn. Hetzelfde geldt voor het afleiden van gedachten. Beiden kunnen voorkómen dat je verlamt, zodat je kunt blijven handelen.
Ik weet uit ervaring uit een professioneel verleden als spoedeisende hulp- en als ambulanceverpleegkundige dat afsluiten een levensreddende strategie kan zijn. In meerdere opzichten: voor zowel slachtoffer als hulpverlener. Been there, done it, got the t-shirt…
De valkuil van afsluiten zit erin dat we er zo goed getraind in worden dat we ons ook afsluiten wanneer het niet nodig is. Dat is in de prikkelrijke multimedia-tijd waarin we leven al een groot risico, dat bij hulpverleners door de inhoud van hun werk nog eens extra groot wordt. (Ik schreef al eens een artikel voor een politie-tijdschrift.)
Ik vermoed dat afsluiten ook een steeds vaker (onbewust!) gebruikte strategie is bij hulpverleners die niet dagelijks met levensbedreigende omstandigheden te maken krijgen: de emoties die met somberheid, psychische en sociale problemen en lichamelijke klachten te maken hebben, zijn ook niet eenvoudig om mee om te gaan. De bijkomende tijds- en prestatiedruk maken het nog extra zwaar.
Mindfulness
Het trainen in mindfulness kan buitengewoon behulpzaam zijn bij het omgaan met stress. In eerste instantie, dus voor een nog niet erg geoefend persoon, om het afgesloten zijn na de indringende gebeurtenis op te merken en de onderliggende, uiterst menselijke gevoelens toe te laten. Voor een beter (=langer) geoefend persoon kan mindfulness ook tijdens de stresssituatie zelf toegepast worden, zodat afsluiten niet of in veel mindere mate, hoeft te gebeuren, of het ‘heropenen’ sneller kan.
Er zijn hulpverleners die zeggen dat ze ‘gewend zijn’ aan extreme situaties. Ik denk daar het mijne van en schat in dat de kans dat het ‘wennen’ een gevolg is van je heel goed kunnen afsluiten en dat vervolgens tot gewoonte maken, erg groot is. Maar natuurlijk zijn er ook hulpverleners met een natuurlijk vermogen tot het gezond verwerken van heftige gebeurtenissen.
Oefening baart kunst. Hoe meer ‘we’ (in dit geval dus: een brandweerman of -vrouw) getraind zijn in mindfulness, des te gezonder kunnen we omgaan met stressvolle momenten en emoties. Het gaat er niet om dat we afsluiten of afleiden als onzinnig betitelen, maar dat we leren zien wat we werkelijk doen met datgene dat zich aan ons voordoet.
Wat train je?
Ik ben ervan overtuigd dat afsluiten voor een emotie een plek moet hebben bij hulpverleners. Sterker nog: ik denk dat je dit niet af kunt leren en dat afsluiten een plek verdient. Een training in mindfulness voor brandweermensen en andere hulpverleners heeft volgens mij alleen zin als dit mechanisme een plek krijgt in de training, niet als overbodig gekwalificeerd wordt en de verschillen en de gevolgen duidelijk gemaakt worden.
Wat echt getraind dient te worden is niet het afsluiten (dat is al goed getraind), maar het bewust worden van de emotie die geparkeerd is en het gedoseerd toelaten ervan. Dan blijkt eigenlijk heel vaak dat er geen drama hoeft te ontstaan. Het emotionele drama ontstaat pas wanneer een té lang weggedrukte emoties ineens vrijkomt. Onze emotie is niet het probleem, het probleem is dat we de emotie niet willen voelen.
Knal of een losse flodder
Ik gebruik in mijn trainingen regelmatig de vergelijking met vuurwerk. Wanneer je knalvuurwerk afsteekt krijg je een harde knal, een ‘explosie’. Als je het knalvuurwerk rustig bekijkt en uit elkaar peutert (het equivalent van een mindfulle benadering), blijft er een hoopje papier en een hoopje kruit over. Als je een brandende aansteker bij dat hoopje kruit brengt, krijg je een flauwe steekvlam, een soort losse flodder, en niet de gevreesde explosie. Dat illustreert mooi hoe emoties behapbaar kunnen blijven en scheelt veel drama.
Bij Relax More kun je een professionele mindfulnesstraining volgen
Zweverigheid
Dat er bij mensen een beeld is dat mindfulness zweverig zou zijn, ben ik onderhand wel gewend. Er zijn ook vast wel mindfulnesstrainers die onvoldoende aan weten te duiden dat een rustige ademhaling of een ontspannen gevoel in het lichaam niet het doel zijn van de oefeningen, maar een gewenst neveneffect. Je kunt je meditatie heel goed ge-, nee: MISbruiken om niet te voelen, om afleiding te vinden voor wat je liever niet wilt voelen. Lees eventueel de alinea’s over afsluiten nog eens…
Dat het zweverige beeld in een masculiene cultuur als die van de brandweer bestaat is niet meer dan logisch, als je kijkt naar hoe we meestal met emoties omgaan. Ik kan me ook niet aan de indruk onttrekken dat mindfulnesstrainers zelf een bijdrage leveren aan dit imago. Handelingen overdreven langzaam uitvoeren als anderen kijken, een zalvende toon bij overigens ware woorden (‘tja, het is nu eenmaal zoals het is’, of ‘ja, en dat mag óók een plekje hebben’), je komt het wel eens tegen…
Ik hoop werkelijk dat men bij de brandweer de juiste mindfulnesstrainers gevonden heeft, die deze allergie niet oproepen en de vertaalslag weten te maken voor de praktisch ingestelde brandweermensen. Dan zullen ook deze doeners snel genoeg ervaren dat mindfulness niet voor watjes is, maar ook wel wat durf vraagt… 😉
Mindfulness en trauma
Een menselijk lichaam is er niet op gebouwd om dagelijks om te gaan met de vele prikkels die wij krijgen. Ik schreef hier recent over, in mijn artikel over evolutie, ons brein en stress. Als bij al die “normale” dagelijkse prikkels nog extreme stress en levensbedreiging komt, zijn de kiemen voor trauma gezaaid. Trauma in de zin van het vast gaan zitten van energie in het lichaam, omdat er onvoldoende gelegenheid is om deze energie te ontladen.
Ontladen
Ontladen is een vitaal proces na een indringende of overweldigende gebeurtenis. Het maakt dat het lichaam, het biologische systeem weer in balans kan komen, dat de energie die nodig was voor het ‘vechten, vluchten of bevriezen‘ af kan vloeien. Dat is wat dieren in het wild doen wanneer zij ontsnapt zijn aan een roofdier: zij ontladen de spanning en kunnen daarna weer door met grazen.
In ons leven is veel te weinig aandacht voor deze ontlading. (Een heel websitegedeelte hierover is in de maak, stay tuned…). De meeste mensen hebben geleerd deze energie weg te stoppen en een uitvlucht te vinden in allerhande afleiding, zoals tv, sport en genotmiddelen.
Geen yoga s.v.p.
Misschien dat u zich, na bovenstaande (veel te) korte uiteenzetting, kunt voorstellen dat de van langere tijd – soms vele jaren – weggestopte energie niet zo 1, 2, 3 loskomt tijdens een yoga- of mindfulnessoefening. Het is soms een grote drempel om met een milde houding te gaan naar de plekken waar je liever niet komt om iets te voelen, de plekken die afgesloten zijn, waar het vast zit, waar veel oude en nieuwere pijn zit. Ik zeg niet dat het onmogelijk is, maar yoga of mindfulness zou niet mijn eerste keus zijn om lang vastzittende trauma-energie in beweging te brengen.
Dus yoga als behandeling van trauma’s is me echt iets te kort door de bocht, hoewel ik yoga en mindfulness een warm hart toedraag, erg heilzaam vind, en ze zeker een plaats moeten hebben in het verloop van het traject.
Tot slot
Kritische kanttekeningen bij het feit dat de brandweer aan mindfulness gaat doen? We kunnen op z’n Hollands wel overal over gaan zeuren. Dat is niet mijn intentie met dit artikel, dus laat u mij s.v.p. mezelf wat relativeren. Het is wat mij betreft geweldig dat er aandacht komt voor mentale verzorging bij de brandweer! De krantenartikelen die ik aanhaal zijn kort en oppervlakkig. Misschien zijn al mijn kanttekeningen al bij het brandweermanagement onder de aandacht gebracht door de mensen die ermee gaan werken bij de brandweerlieden.
Ik wens iedereen toe dat het een vruchtbaar project mag worden, dat niet over een jaar al weer wegbezuinigd wordt, en dat we straks geen uitgebluste brandweer hebben!
Mindfulness is dus heel goed te trainen!
Mocht u naar aanleiding van dit schrijven nadere vragen hebben of herkenning hebben met betrekking tot uw eigen situatie en/of oudere- of nieuwe pijn, geeft u hieronder een reactie of neem gerust contact op.
Foto: Andrew Gaines on Unsplash
