Inleiding
Onze samenleving veranderde in 2020 behoorlijk door het coronavirus. Met alle onzekerheid die daarbij hoort, bestaat er onverminderd (of misschien juist wel méér) behoefte aan mindfulness-programma’s.
Er is nog maar weinig gedegen onderzoek gedaan waar een online mindfulness-programma precies aan dient te voldoen (1). De corona-tijd nodigde echter nadrukkelijk uit om tot nieuwe initiatieven te komen en om mindfulnessbeoefening breed te blijven uitdragen.
In dit artikel kijken we naar een nieuwe manier van mindfulness trainen: online.
De digitale stroomversnelling onderzocht
Nu de digitalisering van het trainingsaanbod in een stroomversnelling terecht is gekomen, klinkt ook steeds vaker de vraag: is de kwaliteit van een 8-weekse online training wel vergelijkbaar met een reguliere fysieke training op locatie?
Gecontroleerde studies waarbij online trainingen vergeleken zijn met de reguliere fysieke versie zijn nog schaars, maar zie (2). Eén van de eerste grote, alhoewel niet-gecontroleerde, studie naar een online training onder 273 deelnemers is uit 2013, van Mark Williams (een bekend mindfulnesstrainer) in Oxford (3).
Daar werd gevonden dat een aangepast trainingsprogramma, gebaseerd op het traditionele MBSR/MBCT-format, wat betreft de omvang van de effecten op gerapporteerde gevoelens van angst, depressie en stress, vergelijkbaar was met die van een fysiek format.
Uit een meer recente meta-analyse op basis van 15 gerandomiseerde (gecontroleerde) studies bleek dat online mindfulness-programma’s (in brede zin) weliswaar kleine, maar significante effecten lieten zien op de mate van depressieve gevoelens, angst, mindfulness en algemeen welbevinden (4). Deze effecten haalden het over het algemeen echter niet met die van het fysieke trainingsformat.
Een uitzondering hierop was het effect op ervaren stress. Deze bleek het sterkst te zijn in de online variant en was in omvang wel vergelijkbaar met het effect dat doorgaans van mindfulness-programma wordt beschreven dat op fysieke locaties worden gegeven.
Verder werd in deze studie duidelijk dat de effecten net wat groter waren wanneer de groepen online werden begeleid door een trainer, in vergelijking met formats die juist trainer-onafhankelijk waren.
Gesuggereerd werd dat een online training meer geschikt lijkt te zijn voor personen met psychische symptomen dan voor mensen met lichamelijke klachten en dat therapietrouw online over het geheel genomen waarschijnlijk lager is dan bij de fysieke variant.
Ondersteunende ingrediënten
Vergelijkbare bevindingen werden gerapporteerd in vier andere meta-analyses (5-8), alleen werd daarbij in twee van deze meta-analyses het verschil tussen trainer-afhankelijke en trainer-onafhankelijke interventies niet altijd teruggevonden (5,8). Lippman en collega’s (9) analyseerden onlangs de kenmerken van 18 grote online mindfulness-interventie-studies en lieten zien dat de effectiviteit van deze studies samenhing met de wijze waarop de volgende vier ingrediënten in het trainingsaanbod verwerkt waren:
- aanbieden van formele oefeningen,
- duidelijke psycho-educatie,
- geven van reminderprompts voor (offline) activiteiten en
- aanvullende, informele oefeningen.
Het lijkt er dus op dat de mate waarin een training personen aanzet tot actief deelnemen in de beoefening een cruciale factor is voor het instructie-ontwerp en het slagen van een online mindfulness-interventie.
Online trainen heeft effecten
Voor trainers lijkt dit misschien een open deur, maar het is waardevol dat dit ook echt te meten valt. Het lijkt er dus op dat een goed opgezette online mindfulness-interventie, al of niet gemodereerd door een trainer, betekenisvolle effecten bij deelnemers teweeg kan brengen (1).
Dit is op zichzelf heel goed nieuws, alleen al omdat daarmee voor een aantal mensen een mogelijke drempel voor het volgen van een online training kan worden weggenomen.
Meer onderzoek volgt
Daarnaast is er op dit moment nog veel onderzoek gaande naar de effectiviteit van online mindfulness-programma’s, waarvan de resultaten nog moeten volgen. Zoals vaker het geval is, loopt onderzoek wat achter op de klinische praktijk, zeker nu er een snelle verandering in de praktijk heeft plaatsgevonden.
Er is ook nog veel uit te zoeken met betrekking tot de wijze waarop een online mindfulness-programma het best kan worden vormgegeven. Hierbij dienen keuzes niet alleen op basis van wijsheid, maar het liefst ook op basis van deugdelijk klinisch bewijs te worden genomen. Een ander punt is dat er hopelijk op korte termijn meer duidelijkheid komt over waaruit de onderscheidende rol bestaat van een mindfulnesstrainer in een online mindfulness-programma.
Nabeschouwing
Ik vind het heel prettig dat er aandacht is voor de kwaliteit van online mindfulnesstrainingen. Het laat zien dat de beroepsgroep zichzelf serieus neemt en ook als zodanig behandeld wil worden. Ik volg de ontwikkelingen al enkele jaren en heb langzaamaan wat ervaring opgedaan met deze vorm van trainingen geven.
Ook bij Relax More heeft de coronatijd een stroomversnelling van de online activiteiten veroorzaakt. De feedback die ik hoor van de deelnemers is positief tot zeer positief. Een groep die de helft van de mindfulnesstraining OFFline volgde en de andere helft ONline, gaf aan geen kwaliteitsvermindering ervaren te hebben bij de online sessies.
En natuurlijk zegt dat niet alles. De onderzoeksresultaten die hierboven worden beschreven zijn ook niet onverdeeld positief. En dat is maar goed ook, in die zin dat je het gerust verdacht mag vinden als onderzoek 100% positief uitpakt.
Hoogtepunten
Het is ook goed om aandacht te hebben voor wat er NIET in bovenstaand artikel staat. Zo was het bijzonder fijn om te lezen dat geen enkel onderzoek concludeert dat online mindfulness trainen onzinnig of niet effectief is.
Daarnaast zijn er goede aanwijzingen dat de aanwezigheid van bepaalde ingrediënten in het trainingsaanbod maken dat de training effectief/effectiever is:
- aanbieden van formele oefeningen,
- duidelijke psycho-educatie,
- geven van reminderprompts voor (offline) activiteiten en
- aanvullende, informele oefeningen.
Tja, en dat maakt me dan dubbel blij, want tot die conclusie was ik eigenlijk ook al gekomen na mijn voorwerk en zelfstudie van de afgelopen jaren.
Alle vier deze elementen zijn verwerkt in de online mindfulnesstraining van Relax More.
Aandachtspunten
Reden om nu zelfgenoegzaam achterover te leunen? Aan de ene kant wel. Tenminste… even dan. Het online zetten van zo’n 8-weeks programma doe je niet op een achternamiddag. 30 films en meer dan 50 MP3’s opnemen en bewerken is veel werk. Dus heb ik besloten om na deze intensieve lente-periode even wat rustiger aan te doen en te genieten van het resultaat. Dan maar eens zien hoe de reacties van de eerste tien deelnemers zijn en dan nog wat fine-tune-werkzaamheden doen.
Aan de andere kant snap je hopelijk dat de vraag over zelfgenoegzaamheid meer retorisch is bedoeld. Net zoals er meer onderzoek moet gebeuren naar de effectiviteit van online mindfulnessprogramma’s, doe ik zelf mijn best om op de hoogte te blijven en hou ik mijn ogen en oren open voor de feedback van deelnemers.
Enne… wie weet wat er nog meer online valt te trainen. 😉
Online mindfulness,
een mooie nieuwe trainingsvorm!
Relax More verzorgt mindfulnesstrainingen sinds 2009.
Er is ook een online variant te volgen, zowel in een groep als solo.
Referenties
1. Mrazek AJ, Mrazek MD, Cherolini CM, Cloughesy JN, Cynman DJ, Gougis LJ, et al. The future of mindfulness training is digital, and the future is now. Current Opinion in Psychology. Elsevier Ltd; 2019 Aug 1;28:81–6.
2. Compen F, Bisseling E, Schellekens M, et al. Face-to-Face and Internet-Based Mindfulness-Based Cognitive Therapy Compared With Treatment as Usual in Reducing Psychological Distress in Patients With Cancer: A Multicenter Randomized Controlled Trial. J Clin Oncol. 2018;36(23):2413‐2421.
3. Krusche A, Cyhlarova E, Williams JMG. Mindfulness online: an evaluation of the feasibility of a web-based mindfulness course for stress, anxiety and depression. BMJ Open. British Medical Journal Publishing Group; 2013 Nov 29;3(11):e003498.
4. Spijkerman MPJ, Pots WTM, Bohlmeijer ET. Effectiveness of online mindfulness-based interventions in improving mental health: A review and meta-analysis of randomised controlled trials. Clinical Psychology Review. 2016 Apr;45:102–14.
5. Russell L, Ugalde A, Milne D, Austin D, Livingston PM. Digital Characteristics and Dissemination Indicators to Optimize Delivery of Internet-Supported Mindfulness-Based Interventions for People With a Chronic Condition: Systematic Review. JMIR Ment Health. 2018;5(3):e53–16.
6. Lyzwinski LN, Caffery L, Bambling M, Edirippulige S. A Systematic Review of Electronic Mindfulness-Based Therapeutic Interventions for Weight, Weight-Related Behaviors, and Psychological Stress. Telemed J E Health. 2018 Mar;24(3):173–84.
7. Sevilla-Llewellyn-Jones J, Santesteban-Echarri O, Pryor I, McGorry P, Alvarez-Jimenez M. Web-Based Mindfulness Interventions for Mental Health Treatment: Systematic Review and Meta-Analysis. JMIR Ment Health. 2018;5(3):e10278–16.
8. Toivonen KI, Zernicke K, Carlson LE. Web-Based Mindfulness Interventions for People With Physical Health Conditions: Systematic Review. J Med Internet Res. 2017;19(8):e303–17.
9. Lippmann M, Laudel H, Heinzle M, Narciss S. Relating Instructional Design Components to the Effectiveness of Internet-Based Mindfulness Interventions: A Critical Interpretive Synthesis. J Med Internet Res. 2019;21(11):e12497–15.
Colofon
Dir artikel verscheen in de nieuwsbrief van mei 2020 van de VMBN.
Geschreven door Martin van Boxtel.
Geredigeerd door Barbara Doeleman-van Veldhoven & Marleen ter Avest.
Licht nabewerkt door Ronald de Caluwé, die ook de nabeschouwing schreef.
