Echo’s van een leven

Inleiding

Het proces van leren mediteren of leren meer mindful of compassievol te worden is geen rechtlijnig proces. Hoewel het ook niet heel complex is (nagenoeg iedereen kan het leren), is het lastig in woorden te vangen hoe je om kunt gaan met de gebeurtenissen tijdens het mediteren. Hoe leg je uit dat je het best je hoofd ‘leeg kunt maken’ door je niet te druk te maken dat het vol zit? Dat je het meeste ‘resultaat behaalt’ door niet te streven naar een resultaat? Dat stilte niet afhankelijk is van de aan- of afwezigheid van geluid?

Toch moeten we woorden gebruiken om richting te geven. Woorden die ruimte laten voor een ontdekking, die het niet-rechtlijnig zijn van het leren mediteren aanduiden. Gelukkig hebben we ook metaforen (=beeldspraak, ook al een mooi woord) waarvan we gebruik kunnen maken om dit uit te leggen.

Ik gebruik al een tijdje de metafoor van de echo in de meditaties die ik begeleid, zowel in de live groepen als online. Het blijkt een passend en herkenbaar beeld te zijn voor velen. Vandaar dat ik het de laatste tijd wat heb uitgewerkt. Ik begin zelf ook op steeds meer plaatsen en momenten echo’s te “horen”. Niet alleen in mijn gedachten en gevoelens, maar ook in mijn lichaam en tijdens gesprekken en ontmoetingen met andere mensen.

Sensaties en gevoelens ‘horen’

Tijdens een recente trainingsdag van de veerkrachttraining was een deelnemer verbaasd over het gebruik van de termen horen en luisteren bij het naar binnen brengen van de aandacht in het lichaam. Ik vond dat weer even verrassend, voor mij zijn het inmiddels heel logische termen, ze zijn jaren geleden al opgekomen. Destijds sprak ik er met enkele goede collega’s over en ook zij konden geen betere woorden vinden.

Voelen lijkt op het eerste gezicht misschien beter, maar dekt toch minder goed de lading dan luisteren. In de spreektaal horen 😉 we het ook geregeld: je luistert naar je gevoel. Je zegt niet snel “ik kijk naar mijn gevoel” en ook proef je er niet van. Boeiend hoe taal dan gebruikt wordt en hoe lastig het soms is om iets te vangen wat zich buiten de woorden bevindt. In ons brein is dat namelijk het geval: de hersengebieden waar gevoelens en lichaamsbewustzijn gelokaliseerd zijn, zijn vaak slecht verbonden met de taalgebieden. Dat kan door oefenen verbeteren, hetgeen je soms kunt merken aan het eind van de mindfulnesstraining.

Op weg naar een boek

Hieronder het eerste artikel van wat wel eens een serie zou kunnen worden, of een boek… De titel zal dan zijn “Echo’s van het leven”, of misschien zelfs “Echo’s van leven”. Of toch “Echo’s van een leven”? Wat vind jij de mooiste titel voor mijn boek? Zet het in de comments onderaan!

In dit eerste artikel zal het vooral gaan over de echo’s die veel mensen in de meditatie horen wanneer ze wat stiller worden.

De drukte van de dag

De echo’s van je leven klinken op allerlei niveau’s door. Dat kun je al merken als je gaat zitten om te mediteren na een drukke dag. De drukte van de dag dendert dan nog door in de meditatie. Gedachten en gevoelens tuimelen over elkaar heen, vergaderingen klinken nog na. Net als een echo.
Een eigenschap van echo’s is dat zij vanzelf zwakker worden en uiteindelijk wegebben of -sterven. Zo is het ook met de drukte van de dag die nog naklinkt in de meditatie.

Iedereen vertrouwt erop dat een echo in de bergen vanzelf wegebt. Je zou echt vreemd kijken als het maar verder echoot en verder echoot. Het kan kort of wat langer duren, maar de echo zakt af en uiteindelijk wordt het weer stil in het dal. Als je gaat schreeuwen tegen de echo dat hij weg moet gaan, maak je alleen maar nieuwe echo’s en wordt het voorlopig nog niet stil.

In de meditatie vertrouwen veel mensen er juist niet op dat de drukke gedachten van de dag vanzelf wegebben als ze er niets aan doen. We maken dan extra echo’s die klinken als “wanneer gaan die gedachten nu eens weg”, “ik moet nog boodschappen doen”, “mediteren is eigenlijk niets voor mij” of nog strengere woorden…
Zoals men dan zegt “en het bleef nog lang onrustig…” Ja, de stilte is dan ver te zoeken. Blijkbaar hebben we dat niet geleerd, om te vertrouwen dat niets-doen soms het beste is dat je kunt ‘doen’.

De echo-metafoor kan je helpen dit patroon van reactiviteit en onrust te verzachten. Want dat is het: een gewoonte van echo’s weg willen maken door nieuwe echo’s te maken; onrust bestrijden met onrust, gedachten bestrijden met gedachten. Dat is jammer van de energie en een teken dat we blijkbaar niet geleerd hebben van eerdere keren van het bestrijden van echo’s. En het is dus vooral een gebrek aan vertrouwen dat de dingen uit zichzelf veranderen, ook als jij niets doet.

Dus wees daar eens nieuwsgierig naar, als de echo’s van de dag je ‘plagen’ in de meditatie. Beschouw ze als echo’s. Je geest heeft even tijd nodig om tot rust te komen. Sterker nog: merk je dat je lichaam ook nog in de doe-modus staat? Misschien is het goed om daar eerst aandacht aan te geven. Het lichaam de tijd geven om te ‘landen’. Als dat lijf wat rustiger wordt, vindt de geest ook een plek om in het lichaam te landen.

Nieuwe echo’s maken

Gelukkig krijgen we ook af en toe een teken dat ons iets kan leren en het inzicht geven om wat meer afstand te kunnen hebben van gedachten, drukte en onrust. Tijdens het mediteren maken we namelijk een nieuw soort echo, een echo van de stilte, van de rust. Merk maar op hoe je de rust die je soms vindt in de meditatie vaak nog een tijdje voort kan laten echoën in de activiteit die je nadien onderneemt. Ik hoor het vaak van deelnemers aan de mindfulness-, compassie– en veerkrachttraining.

Het is een belangrijke ontdekking en versterking van vertrouwen: als je de echo van de meditatie mee kunt laten gaan in je volgende activiteit, dan kun je ook gezonder omgaan met de echo van de dag die je tijdens de meditatie hoort. Dus misschien dat je het een volgende keer durft: niets doen met de echo’s.

Het begint al bij een rozijn

In de mindfulnesstraining kun je dit al tijdens de eerste les ervaren, bij de oefening van de rozijn. Deelnemers worden hierbij begeleid in het zo mindful mogelijk eten van drie rozijnen. Dat geeft nogal eens aanleiding tot hilariteit. Verschillende cabaretiers hebben de rozijnoefening in hun voorstelling genoemd, en begrijpelijk: het komt ook vreemd over om zo in slow motion drie rozijnen te eten. Laat me iets preciezer zijn: de eerste twee rozijnen worden onder begeleiding in vertraging en meditatief gegeten. De derde rozijn mag gewoon gegeten worden zoals men altijd een rozijn eet.

En wat blijkt dan? Het is lastiger om die derde rozijn net zo snel en achteloos te eten als je normaalgesproken doet, als je net daarvoor twee rozijnen extra aandachtig gegeten hebt. Soms is het zo subtiel dat het amper opgemerkt wordt, maar als een deelnemer in de groep het noemt, zie ik wel altijd op andere plekken in de groep hoofdknikken van herkenning. De vertraging van die eerste twee rozijnen geeft een echo bij het eten van de derde. Nu we hiervan bewust zijn, geeft dit misschien al een aanwijzing wat mediteren nog meer zou kunnen brengen…

Meer echo’s

Zo leren we tijdens de meditaties om te gaan met echo’s die we in het dagelijks leven maken. Maar stel je eens voor: je wandelt in de bergen, je schrikt je een hoedje van een vogel die ineens opvliegt en je slaakt een luide kreet. Je herpakt je en wandelt verder. De echo van je kreet negeer je verder. Afhankelijk van het gebergte (lees: hoe je leven loopt) kun je een tijdje later in een ander dal wandelen. De echo die je eerder maakte, en die in de tussentijd in verschillende dalen heeft kunnen door-echoën, wordt ineens weer hoorbaar. Het schrikgevoel van toen komt ineens terug.

Misschien is er iets meer fantasie voor nodig om dit beeld voor je te zien, maar tijdens het mediteren kan iets soortgelijks gebeuren. Soms, als het stil wordt, komt er ineens iets op-, wordt ineens iets zicht- of hoorbaar dat lange tijd weg werd gewaand. En dat is niet altijd plezierig: we hebben het dan over een echo van langer geleden, vaak van een onprettige gebeurtenis of zelfs van een trauma. Waar komt dat nu ineens vandaan?
Je kunt hier volgens mij op twee manieren naar kijken.

Van mind naar body

Onze geest is gewend om de hele dag iets te doen te hebben. Plannen maken, mails opstellen, problemen oplossen, nieuwe problemen bedenken, scenario’s doornemen over een gesprek dat je gaat voeren of napruttelen over hoe je het eigenlijk had willen of moeten doen. Never a dull moment…

Als we gaan zitten in meditatie en onze geest uitnodigen eens even niets te doen, dan kunnen echo’s die onhoorbaar waren door het dagelijks gedoe ineens hoorbaar worden. Allereerst natuurlijk de nagalm van de dag.
Als de geest dan merkt dat je daar niet meer op reageert, dan gaat zij wat voor zichzelf doen. Een beetje vergelijkbaar als op het plaatje hiernaast.

Behalve zo’n mentale oprisping als een vraag over de aard van het universum, kunnen er ook andere ‘laatjes’ open gaan. Want zo voelt dat soms.

Alsof er zomaar ineens een laatje opengaat dat lang dicht heeft gezeten, waardoor een traumatische herinnering of een gevoel bovenkomt dat ons triggert en bezig gaat houden.
En er is een tweede manier om hiernaar te kijken:

Van body naar mind

Als we ons lijf vragen om stil te zitten, dan kan dat een en ander oproepen. Immers, waarom zou je stil gaan zitten terwijl je leven vol is met leuke en minder leuke activiteiten? Dat klinkt niet voor de hand liggend en zo denkt je lijf er soms ook over.

Onder andere in het artikel over trauma-responsen en het artikel over lessen uit het dierenrijk, beschrijf ik dat – en ook waarom – de mens grotendeels een zoogdier is. We hebben een geweldig brein en we communiceren via taal met mensen aan het andere eind van de wereld. Ons stresssysteem en onze trauma-responsen zijn echter nog steeds die van een zoogdier. Vanuit dat perspectief gezien, is de volgende vraag van belang: Wat is in de biologische zin een goede reden om expres stil te gaan zitten en – wat in menig meditatietraditie de bedoeling is – zelfs te proberen om dan niet te bewegen? Welnu, dat doen zoogdieren alleen als er gevaar is.

Dus stel je eens voor dat je stresssysteem ‘getraind’ is om gevaar te zien op allerlei plaatsen waar dat normaal niet hoort, dus dat je snel in een trauma-respons schiet. Dan is het niet vreemd dat het ‘zomaar’ stilzetten van het lichaam in de meditatie het alarmsysteem aanzet. Alsof het lichaam denkt “o jee, wat is het stil, en mijn bewoner doet zijn/haar best om te voorkomen dat ik beweeg, wat zou er mis zijn?” Een lichamelijke stressreactie komt op gang, die opgemerkt wordt in het brein. Onze neuroceptie (= ons interne alarmsysteem) wordt getriggerd. Zonder woorden ontstaat iets als “hé, mijn lichaam geeft een seintje dat er gevaar is, dat is vast niet goed”.

Deze boodschap komt vervolgens weer in het lichaam terecht. Zo ontstaat een vicieuze cirkel en kunnen we in een verstarrings- of freeze-respons schieten met alle angstige gedachten van dien.

Kip of ei

Ik beschrijf het natuurlijk wat versimpeld, de realiteit is complexer. Ieders levensgeschiedenis is anders, ieders stresssysteem is daardoor anders ‘getraind’. Onze geest gaat helemaal zijn/haar eigen gang wanneer het stil wordt.
Of het nu de geest is die laatjes uit het geheugen open gaat trekken of het lichaam dat uit een andere geheugenbron iets opdiept: een echo uit een langer verleden, die jaren heeft rondgewaard in verschillende dalen van het berggebied, komt ineens de hoek om en je bewustzijn weer in.

Zo kan het dat stil worden weerstand oproept en mediteren ontaardt in onrust en zelfs soms een trauma-reactie, bijvoorbeeld in de vorm van een herbeleving. Juist met deze echo’s – die vaak meer persoonlijk zijn en je meer raken – is het extra lastig om stil te blijven. Deze echo is al oud en heeft echt wel wat meer tijd nodig om weg te ebben.

Allereerst is het goed te bedenken dat dat niet raar is. Je doet niets verkeerd! Vertel het aan de meditatiebegeleider of je mindfulness– of compassietrainer en blijf er niet alleen mee zitten 😉. Stapje voor stapje kun je leren er op een compassievolle manier mee te zijn. Het in ieder geval niet overspoelend voor jezelf te maken. Soms is tijdelijke een bewegende meditatievorm zoals Tai Chi of Qigong nodig of een aantal persoonlijke gesprekken om oude echo’s op een andere manier wat meer ruimte te geven om weg te ebben.

Dan maar niet mediteren?

Mediteren is een geweldig waardevolle training, een oefening voor lichaam en geest. Het is onvermijdelijk dat daarbij echo’s hoorbaar worden. Echo’s van de dag of van langer geleden. Het is normaal dat dat af en toe wat ‘reuring’ geeft tijdens het mediteren. Sterker nog: een meditatie die altijd rustig en ontspannen verloopt, riekt eerder naar het vermijden of ‘wegmoffelen’ van echo’s dan het zorgzaam ermee leren omgaan.

Je kunt allerlei ideeën hebben of mooie woorden spreken over mediteren en het doel ervan. Je kunt je uitdrukken in psychologische, emotionele, spirituele of fysieke termen. Echo’s doen zich voor als gedachten, gepieker, gevoelens of emoties, meningen en oordelen of sensaties, spanning, onrust of andere ongemakken. Dus wat is nodig?

Het antwoord beschreef ik hierboven: het is zinvol om met alle echo’s op dezelfde manier om te gaan, of ze nu van een geluid in de bergen afkomstig zijn of van een gedachte of een gevoel van binnen. Wat daarvoor nodig is, is in de eerste plaats vertrouwen. Vertrouwen dat als echo’s in de bergen vanzelf wegebben, de echo’s van de dag dat ook zullen doen. Begripvol zijn is een tweede aspect. Het is niet vreemd als het lastig is om niets te doen met iets waar je zoveel jaren aan gewend bent om wél iets aan te doen (ook al hielp het heel vaak niet). En soms heb je er wat extra hulp bij nodig. No problem.

Alles geeft een echo

Het is goed om niet het kind met het badwater weg te gooien. Tijdens het mediteren maak je nieuwe echo’s. Rust, stilte, acceptatie en vertrouwen groeien stapje voor stapje en hun echo’s worden sterker buiten de meditaties. Zo groeit ons vermogen om te kunnen zijn met wat is. Het leven is ritme en vol van echo’s.

In een vervolgartikel ga ik in op meer vormen waarin echo’s van het leven een rol spelen en hoe hun invloed merkbaar is.

Foto: Garrett Sears on Unsplash

Gerelateerde berichten