Lost in translation – de ene Chi is de andere niet

Een breuk met gevolgen

Al ruim 40 jaar beoefen ik Tai Ji en Qi Gong. Alleen heette dat toen Tai Chi en Chi Kung of T’ai Chi Chuan en Chi Gong. Ach, wat deed het er toe. Dat veranderde toen ik mijn knie brak.

Volgens de artsen was daar niets meer aan te doen, misschien over 5 jaar een kunstknie. Volgens mijn Qi Gong boeken kon het anders. Ik had al jaren les gehad. Nu was het hoog tijd om daar wat mee te doen. Alleen wel in mijn eentje. Geen leraar om op terug te vallen. Wel mijn aantekeningen en mijn boeken.

Nu, 15 jaar later, fiets, zwem, Taiji en Qi Gong ik er op los. Niks kunstknie.

Ieder detail doet ertoe

Wat ik ervan leerde? Iedere aanwijzing in Qi Gong doet ertoe. Het was mijn geluk dat mijn eerste leraar (Josephine Zöller) zich intens verdiept had in de traditionele Chinese geneeskunst. Haar boek – De Tao van levenskracht, de Chinese weg van innerlijke geneeskunst – maakte het voor mij mogelijk mijn zelfhelende krachten te mobiliseren. Haar nauwkeurigheid doet recht aan de traditionele Chinese geneeskunst gebaseerd op de Taiji filosofie.

Jammer genoeg vervaagt deze kennis snel. Dat kun je zien aan de feestelijke variatie in de namen van de bewegingsvormen. We mixen en matchen erop los: T’ai Chi, Chi Kung, Tai chi chuan, Tai ji Quan, Chi gong, Qi Gong.

Dit leidt tot een grote variatie in schrijfwijzen in de westerse teksten en dat heeft gevolgen; in mijn visie gevolgen die ertoe doen. De Engelsen hebben hier een kernachtige omschrijving voor: “lost in translation”; het verlies aan betekenis bij het vertalen.

Met geduld en nieuwsgierigheid bewegen

Het leek me aardig om hier eens wat dieper in te gaan. Niet omwille van academische haarkloverij, maar hopelijk ter inspiratie bij de beoefening van deze fascinerende bewegingsvormen.
Na het lezen mag je de details weer vergeten. Tenslotte draait het om de kern: deze schijnbaar eenvoudige bewegingsvormen dragen bij aan je welzijn, lichamelijk en geestelijk. Op een manier die anders werkt dan westerse sport en gymnastiek.

Ze vragen beduidend meer aandacht, geduld en nieuwsgierigheid. Niet voor niets betekent Gong uit Qi Gong “de heilzame effecten die men verwerft met doorzettingsvermogen en oefening”. Dit blijft een pad vol verrassingen, een leven lang.

In het volgende stuk kun je lezen over de voetangels en klemmen bij het “vertalen” van oost naar west. Daarbij ga ik dieper in op de gevolgen van deze vertalingen voor het begrip van de bewegingsvormen.

De ene Chi is echt de andere niet

Ieder mens ziet in één oogopslag dat bovenstaande plaatjes niet over hetzelfde kunnen gaan. Hoe hebben deze zeer verschillende pictogrammen kunnen verworden tot één en hetzelfde Chi in Tai Chi en Chi Kung.

Taal doet iets met je

“Wat hindert dat nou?” kun je zeggen. Niets en toch ook een heleboel. Niets, omdat je gewoon naar de les kunt komen en genieten van de lessen. Een heleboel, omdat de bewegingsvormen wezenlijk verschillen van de westerse gymnastiek. Je staat niet zomaar te bewegen, je doet iets voor je welzijn op korte en lange termijn.

Anders gezegd: er gaat informatie verloren. En niet zomaar een beetje

Verschuiving van ons innerlijk helende vermogen naar “mooi en sterk”. Een prachtig diep doorleefde manier van bewegen wordt beetje bij beetje bijgeschaafd, totdat het weer de zoveelste laatste hype in westerse gymnastiek is. Dat gebeurde eerder in de historie ook al.

Een prachtige Chinese vaas overgekwast met één kleurtje

In de 18de en 19de eeuw hadden Europeanen grote interesse in Qi Gong. In 1779 bestond zelfs een Franse geïllustreerde versie Daoïstische Qi Gong teksten van de Jezuïet P. M. Cibot. Hierdoor geïnspireerd ontwikkelde een Zweedse gymnastiekdocent Per Henrik Ling (1776-1839) een vorm van medische gymnastiek.

Het opmerkelijke commentaar van een tijdgenoot: “Ling’s entire doctrine, theoretical and practical, is only a sort of photographic image of Taoist Kung Fu”. Niet meer dan “een prachtige Chinese vaas, die overdekt is met Europese verf”.*

Met andere woorden: het menselijk vermogen om door innerlijke aandacht zijn gezondheid te ondersteunen werd onder het tapijt geveegd. Helaas was de toon gezet. Per H. Ling legde wel de basis voor de huidige gymnastiekles.

Gymnastiekles of de sportschool gaan voor kracht, uithoudingsvermogen, flexibiliteit en coördinatie. Ons lichaam gereduceerd tot machine: zonder eigen intelligentie, en dus niet in staat tot zelfhelende acties.
Hiermee verschuift ons innerlijk helende vermogen naar de focus op de buitenkant: “mooi en sterk”. We leggen de verantwoording voor onze gezondheid daarmee volledig in de handen van de medische professie.
Dat ontkracht ons geestelijk en lichamelijk.

Terug naar de bron van alle verwarring

Van plaatjes en klanken naar een fonetische weergave in westers alfabet. Dat ging in 3 stappen:

Stap 1: Eerst had je beeldtaal.

40 jaar geleden ontmoette ik Chung Liang. Hij doorspekte zijn Tai Ji lessen met kalligrafie op grote vellen. Voor hem zijn de pictogrammen hèt middel om de rijkdom van de oude Chinese bewegingstradities over het voetlicht te brengen. De beweging van zijn lichaam vloeit in zijn penseel en gaat over in jouw beweging.

Hij startte altijd met t’ai: de gecenterde mens. Kan je het zien? Vooral dat eigenwijze kleine streekje : dat maakt van de mens een mens met een centrum.

Door zijn uitleg werden de penseelstreken kleine beeldverhalen. Je voelde vanaf dag één dat de Chinese bewegingsvormen je anders beïnvloeden dan de overbekende westerse gymnastiek. Een schatkist waar ik nog steeds nieuwe juwelen in ontdek.

Stap 2 en 3

In de 20ste eeuw volgden de twee grote omzettingen van pictogrammen in een fonetische weergave van het Mandarijn. Beide waren gebaseerd op het weergeven van de uitspraak van de pictogrammen: fonetisch hopelijk correcte versies van het Mandarijn (de belangrijkste Chinese taal):

Alleen al over deze omzettingen kan je een boek volschrijven. Wellicht vormde de uitspraak het grootste obstakel. In het Chinees kan eenzelfde pictogram verschillende betekenissen hebben door o.a. het verschil in toonhoogte, de lengte van een uitgesproken klinker of als de toon aan het einde van een woord omhoog of omlaag gaat.

Dit is volstrekt onbekend in het Engels en Nederlands. Bij het luisteren missen we dan ook dit soort nuances. Met name de eerste poging zorgde voor een enorm verlies aan context tot en met regelrecht wegmoffelen van de Chinese visie om die te vervangen door christelijke waarden.

Deze beide systemen staan bekend onder de namen: Wade-Giles (begin van de 20ste eeuw) en Pinyin (rond 1960).
Voorbeelden van het huidige Pinyin en de oude Wade-Giles notering:

De verwarring ontward: van Chi, Chi en nog eens Chi, naar Ji en Qi. Je kan nu zien dat de grote variatie van schrijfwijzen voortkomt uit het mixen van de beide schrijfwijzen. Wade-Giles was een initiatief van Europeanen. Hun westerse oren misten de gevoeligheid voor toonhoogte en uitspraak: van verschillende klanken maakten ze één pot nat.

Hoe verschillend de pictogrammen ook waren, er volgde één vertaling: Chi. Het huidige Pinyin werd door de Chinezen zelf ontworpen. Zij brachten de nuance weer terug in hun taal: Ji en Qi afhankelijk van de context.

Alle verwarring over schrijfwijze komt voort uit het mixen van twee systemen. Een uitgewerkt voorbeeld:

Een beeld zegt meer dan duizend woorden

Oud Wade-Giles: T’ai
Nu Pinyin: Tai
Staat voor de gecentreerde mens.

Wade Giles: Chi – Hier begint de verwarring over chi
Pinyin: Ji
“Het ware zelf in de eeuwige worsteling met de krachten van hemel en aarde”

Tezamen staan deze 2 pictogrammen voor Taiji: de taoïstische filosofie over de complementaire krachten binnen ons lichaam en in relatie van mens tot de krachten in de kosmos. Denk bijvoorbeeld aan zwaartekracht, energie door ionenstromen in ons lichaam, spanning en ontspanning in spierweefsel, de invloed van denken op bewegen.

Wade Giles: Ch’üan
Pinyin: Quan
Vuist

Nu het volledige karakter voor Taji quan: in Nederland algemeen verkort tot Tai Chi. Een bewegingsvorm van een aantal (meestal enkele tientallen) opeenvolgende bewegingen. De bewegingen ontlenen hun vorm aan de gevechtskunst, maar worden ook beoefend als een diepe training voor lichamelijk en geestelijk welzijn.

Tot slot: Oost en West groeit nu naar elkaar toe

Ook in het moderne China geldt beweging als een essentieel onderdeel van het genezingsproces. De westers medische wereld haalde hier lang haar neus voor op. Gelukkig verandert dit nu snel. Door de ontwikkelingen in de neurowetenschappen (onderzoek naar ons zenuwstelsel, relatie brein en lichaam, invloed van denken op bewegen) verkleint de kloof tussen de traditionele Chinese geneeskunst en Westerse geneeskunde.

De taal is anders, maar ze hebben het echt over hetzelfde. Nieuwe kennis over bindweefsel laat verbluffend mooi zien, dat die “rare meridianen en acupunctuur” niet uit de duim gezogen zijn.

Westers wetenschappelijk onderzoek naar gezond ouder worden – lichamelijk en geestelijk – spreekt zeer positief over Tai Ji en Qi gong (Pinyin geschreven). Ze zien het als een veilige activiteit voor 50 plussers om tot op hoge leeftijd soepel, vitaal en stevig op de voeten te blijven.

Tip:
Google de besproken termen in de Engelse Wikipedia: De toelichtingen zijn kort en tegelijkertijd zeer compleet, inclusief de dwalingen in de loop van de (koloniale) geschiedenis.

* Met dank aan het standaardwerk van Kenneth S. Cohen: The Way of Qigong, The Art and Science of Chinese Energy Healing

Grote foto bij dit artikel: Kalligrafie van Chung Liang – Kai: opening, expand, unlock, unleash…