Mindfulness grondlegger John Kabat-Zinn: “Mensen zijn hun verstand aan het verliezen. Daar moeten we onze ogen voor openen.”
Door het boeddhistische element uit de meditatie beoefening te halen, werd Kabat-Zinn de pionier van een meditatieve benadering om pijn en depressie te behandelen die wereldwijd gebruikt wordt. Hij spreekt over Trump, “Mac mindfulness” en hoe een visioen van 10 seconden in 1979 leidde tot een verandering in het bewustzijn van de wereld.
De politie in Cambridge Massachusetts toonde geen genade voor Jon Kabat-Zinn in mei 1970. De man die nu beschouwd wordt als de vader van de moderne mindfulness was student aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en protesteerde tegen de Vietnamoorlog net zoals de Black Panthers en de Franse toneelschrijver Jean Genet.
“Mijn hele gezicht werd in elkaar geslagen”, herinnert hij zich. “Ze deden een instrument om mijn pols dat de klauw genoemd werd, dat ze aandraaiden om een enorme hoeveelheid pijn te veroorzaken zonder sporen na te laten. Maar ze hebben zeker veel sporen nagelaten in mijn gezicht. Ze trokken me mee achter in het politiebureau en sloegen me aan gort.”
Vandaag, inmiddels 73, toont Kabat-Zinn’s gezicht geen littekens van dat protest bij een politiebureau toen een demonstratie voor een nationale staking aan de universiteit uitmondde in geweld, die hem een paar hechtingen opleverde.
Hij zit onder het standbeeld van Mahatma Gandhi op het parlementsplein in Londen om even een luchtje te scheppen nadat hij aansluitend aan een nachtvlucht uit Boston direct een 90 minuten lange toespraak hield voor een verzameling van internationale parlementariërs over hoe hij denkt dat-kort gezegd – mindfulness de wereld zou kunnen veranderen.
De eens zo macho anti oorlogsactivist die tekeerging tegen de rol van MIT in het onderzoek naar atoomwapens is nu de katalysator achter de interesse in mindfulness meditatie die in het Westen als een paddenstoel uit de grond schiet, nadat hij bijna 40 jaar geleden boeddhistische contemplatiebeoefening omvormde voor een seculiere tijd.
Samen met anderen zette hij een 8 weekse mindfulness-based stressreductie cursus op aan de University of Massachusetts Medical School voor patiënten met chronische pijn, waarin hij de fundamenten van de mindfulness meditatie, zoals onderwezen door de Boeddha, een vorm gaf waarbij hij het boeddhisme eruit haalde. “Ik heb me uitgesloofd om er structuur aan te geven en manieren te vinden om er over te spreken waarin ik zoveel mogelijk het risico probeerde te vermijden dat het gezien werd als boeddhistisch, New Age, oosterse mystiek of vaag en zweverig,” zegt hij.
Kabat-Zinn mediteerde al sinds 1965, maar had er geen moeite mee om het boeddhisme eruit weg te laten. “Ik kwam hier op door zen, wat een heel oneerbiedige benadering van het boeddhisme is,” zegt hij. Hij spreekt veel over Dharma, de term voor de leer van de Boeddha, maar hij is geen boeddhist en merkt op dat volhouden dat mindfulness meditatie boeddhistisch is, hetzelfde is als zeggen dat zwaartekracht Engels is, omdat Sir Isaac Newton die ontdekt heeft.
De stressreductie kliniek van de University of Massachusetts opende haar deuren in 1979 en gaf cursussen aan mensen met chronische rugpijn, slachtoffers van arbeidsongelukken, kankerpatiënten en soms aan mensen met een dwarslaesie. Kabat-Zinn heeft mindfulness meditatie gedefinieerd als “het bewustzijn dat voortkomt uit aandacht, doelbewust, op dit moment en zonder te oordelen”. Door te focussen op de adem is het de bedoeling aandacht te ontwikkelen voor het lichaam en de geest, van moment tot moment, en zo te helpen bij pijn, zowel fysiek als emotioneel.
“Het leidt vaak tot het begrijpen van de voortdurend veranderende aard van lichamelijke gewaarwordingen, zelfs zeer onplezierige, en daarmee hun onbestendigheid,” zegt hij. “Het leidt ook tot de directe ervaring dat “ik niet de pijn ben”. Met als gevolg dat sommige patiënten manieren vonden om “in een andere relatie te komen met hun pijn”, terwijl anderen die voelden afnemen. De titel van zijn bestseller uit 1980 over de pijnkliniek drukt uit wat zijn benadering is om alles te accepteren wat het leven je ook toewerpt. Die luidt Full Catastrophe Living, in het Nederlands vertaald als Gezond leven met mindfulness.
Nu, in 2017, is Kabat-Zinn vervuld van een dringende overtuiging dat meditatie de “radicale daad van liefde en gezond verstand” is die we nodig hebben in het Trump tijdperk, waarin de klimaatverandering versneld voortschrijdt en zich rampen voordoen zoals de brand in de Greenfell torenflat.
Hij heeft een platform om op voort te bouwen. Mindfulness cursussen die gebaseerd zijn op zijn werk worden in het Verenigd Koninkrijk breed toegepast onder scholieren, gedetineerden, ambtenaren en zelfs politici. Het wordt voorgeschreven door de Britse Nationale Gezondheidsdienst om weerkerende depressies te voorkomen, waardoor vorig jaar 2256 mensen een achtweekse cursus volgden. De cursus vermindert een mogelijke terugval met bijna een derde, volgens een analyse van negen onderzoeken. In de Verenigde Staten dienen de NBA basketbal kampioenen, de Golden State Warriors, als voorbeeld, nadat hun coach Steve Kerr mindfulness als een van de kernwaarden van het team heeft ingevoerd.
“Hij is Mr Mindfulness voor wat betreft de seculiere tak,” zegt Lokadhi Loyd, een meditatieleraar in Londen, die cursussen gevolgd heeft van Kabat-Zinn. “Zonder hem denk ik niet dat mindfulness zo prominent aanwezig geworden zou zijn.”
Supporters zoals Willem Kuyken, professor in de klinische psychologie aan de universiteit van Oxford, suggereren zelfs dat het pionierswerk van Kabat-Zinn ertoe zal leiden dat hij in een adem genoemd zal worden met Darwin en Einstein. “Wat zij gedaan hebben voor biologie en natuurkunde, heeft Jon gedaan voor een nieuw vakgebied: de wetenschap van de menselijke geest en zijn hart,” zegt Kuyken.
Maar mindfulness, vindt Kabat-Zinn, moet nu ingezet gaan worden op een hoger plan, namelijk niet minder dan een uitdaging te vormen voor de manier waarop de wereld gerund wordt. Voor deze missie is hij naar Londen gevlogen om parlementariërs uit 15 landen toe te spreken over hoe ze wijzer zouden kunnen handelen.
“Als dit allen maar een nieuwe modegril is, wil ik er niks mee te maken hebben,” zegt hij. “Als ik in de afgelopen 50 jaar iets gevonden had van meer betekenis, meer helend, meer transformatief en met meer potentiële sociale impact, dan had ik dat nu gedaan.”
Er zijn tekenen dat velen het met hem eens zijn over dat potentieel. Wereldwijd zijn 18 miljoen mensen geabonneerd op de Headspace app, waarmee ze mindfulness oefeningen doen via hun koptelefoon.
In de winkels getuigen producten zoals mindful kleding, mindful kleurboeken, mindful puzzels en zelfs mindful panty’s, van de alomtegenwoordige toename van het begrip, hoewel Kabat-Zinn dit spottend afdoet als “McMindfulness”.
Zijn werk heeft ook kritiek opgeroepen van sceptici zoals Miguel Farias en Catherine Wikholm, schrijvers van The Buddha Pill, die waarschuwen dat mindfulness geen middel voor alles is en waarschuwen voor de schaduwzijden als het niet correct onderwezen wordt.
Wikholm, klinisch psycholoog, heeft gezegd dat “het feit dat mindfulness er niet in de eerste plaats op gericht is om ons gelukkiger te maken, maar om ons zelfbesef te vernietigen – wie we voelen en denken dat we meestal zijn – vaak over het hoofd wordt gezien in de wetenschap en verhalen erover in de media”.
Er zijn ook 20 rapporten of studies van gevallen waarin de ervaringen van mensen met meditatie verontrustend genoeg waren om af te zien van verdere behandeling, volgens een recente studie. Daarin is sprake van door meditatie veroorzaakte psychose, manie, depersonalisatie, angst, paniek en het herbeleven van traumatische herinneringen.
Kabat-Zinn en andere zeer ervaren trainers wijzen erop dat dit zeer zeldzame incidenten betreft en eerder gerelateerd zijn aan intensieve retraites dan aan de routine cursussen waarin mediterenden misschien een half uur per dag oefenen. Maar hij geeft ook toe dat “90 % van het onderzoek (naar de positieve uitwerking) ondermaats is”, en dat er behoefte is aan meer en grootschaliger onderzoek.
Het besluit van Kabat-Zinn om zijn energie te steken in pogingen om de wereldpolitiek te injecteren met mindfulness wekt geen verbazing. In het politieke tumult op MIT in de late jaren 60 hielp hij met het oprichten van het Science Action Coordinating Committee om campagne te voeren tegen de samenwerking van de universiteit met het Ministerie van Defensie, onder andere met onderzoek naar raketten met meerdere kernkoppen.
Zijn activiteiten haalden meer dan eens de voorpagina van het studentenblad The Tech daar hij verscheen in forums met Noam Chomsky, steun betuigde aan de Viet Cong en eens de oproep van de radicale Franse toneelschrijver Jean Genet oproep tot revolutie in het Engels vertaalde. Ze mediteerden voorafgaand aan acties, maar een keer rapporteerde het studentenblad hoe hij en anderen een vergadering van de MIT Corporation binnenstormden en scandeerden: “Weg met de heersende klasse – stop oorlogsresearch!” en “Macht aan het volk.”
In 1969 zei hij op een bijeenkomst: “We naderen een kritiek uniek punt in de geschiedenis. We naderen een ego ramp van enorme omvang – overbevolking, vervuiling van elke voorstelbare soort, inclusief mentaal.”
Als ik hem dat voorhoud op het Parlementsplein is zijn antwoord dringend. “We maken ons daar op dit moment ook zorgen over,” zegt hij. “Trump is gekker dan wat we ooit gezien hebben… Dit is ons werk op dit moment, te zien of we een bepaalde mate van gezond verstand kunnen handhaven en de angsten en zorgen herkennen van degenen die de wereld niet op dezelfde manier zien als wij. De verleiding is uiteen te vallen in kampen die de ander ontmenselijkt en, wat de ander ook doet, te vinden dat zij het fout hebben en dat wij gelijk hebben.”
Trumps dreiging om Noord Korea te vernietigen is een voorbeeld van mensen die hun verstand verliezen, net als de loodvergiftiging van de watervoorziening in Flint, Michigan. Deze maan reist hij daarheen om te spreken op een benefietbijeenkomst voor de slachtoffers van het besluit uit 2014 om de watervoorziening onvoldoende te behandelen. “Als de menselijke geest niet mindful te werk gaat, wordt hij een gevangene van een kortzichtig perspectief dat zichzelf boven alles plaatst,” zegt hij. “We zitten zo verstrikt in het dualisme van “wij” en “zij”. Maar uiteindelijk is er geen “zij”. Daar moeten onze ogen voor open gaan.
Kabat-Zinn heeft pas een artikel geschreven waarin hij betoogt dat “temidden van de opkomst van Trump en de krachten en waarden die hij vertegenwoordigt, endemisch racisme en politiegeweld en voortdurend sociaal en economisch onrecht, dit weleens een keerpunt kan zijn voor onze soort om tot bezinning te komen en in de gewone wereld de kracht van mindfulness te mobiliseren.”
Hij is in het Britse Lagerhuis om zijn zaak uiteen te zetten, maar eerst moet hij langs de bewaking zoals op een luchthaven. Terwijl iedereen zijn laptop uit de tas haalt voor de scanner, haalt Kabat-Zinn een paar antiek ogende koperen meditatie belletjes te voorschijn, tot volkomen verbijstering van de bewaker, die ze in beslag wil nemen. Als Kabat-Zinn uitlegt dat ze bedoeld zijn voor meditatie, wordt de verbazing alleen maar groter, terwijl securitypersoneel toesnelt om de dreiging in te schatten. Als hij tenslotte zegt dat ze voor de mindfulness bedoeld zijn, is er een flits van herkenning en wordt hij met een handgebaar doorgewuifd. Het is een moment van voldoening voor Kabat-Zinn: als een beveiligingsmedewerker dat begrip kent, moet het aan het doordringen zijn.
Meditatie is de “radicale daad van liefde en gezond verstand” die kan helpen om de angst en afkeer die – naar hij gelooft – ten grondslag liggen aan zoveel wereldproblemen. De ramp met de Greenfell Tower, die rond de 80 levens kostte, was deels te wijten aan een gebrek aan mindfulness – “diep en authentiek luisteren” – door besluitvormers die duidelijk aversie toonden tegen de klachten van bewoners.
“Er waren veel aanwijzingen en verzoeken om te kijken naar de veiligheid van dat gebouw de goedkope brandwerende bekleding. De mensen zeiden: “Dit is een val bij brand,” zegt hij. “En omdat die mensen geen middelen of politieke betekenis hadden, werd er systematisch geen aandacht aan een geschonken, denk ik. Ze dachten: “Het is niet mijn taak om daar aandacht aan te schenken.” Iedereen zegt nu: “Waarom hebben we niets gedaan?” , maar de reden is dat niemand gezegd heeft: “Laten we aandacht geven aan wat hier nodig is.”
Kabat-Zinn in is geboren in een niet praktiserend Joodse gezin en groeide op in Upper Manhattan, dichtbij Columbia University, waar zijn vader als wetenschapper werkte. Het was een ruige buurt rondom Washington Heights en hij maakt een grap dat hij “de meest onwaarschijnlijke persoon is om te mediteren – een straatjongen uit New York”.
Hij begon met mediteren toen hij moleculaire biologie studeerde aan het MIT in 1965 toen hij “uit zijn bol ging“ bij een praatje van zen boeddhist Philip Kapleau. In 1979, getrouwd, kinderen, inmiddels werkzaam aan de medische school van de Universiteit van Massachusetts, had hij een “visioen” van 10 seconden op een meditatieretraite in de bossen 80 mijl ten westen van Boston. “Ik zag in een flits niet alleen een model dat opgezet kon worden, maar ook de implicaties op lange termijn,” zegt hij.
Kabat-Zinn voorzag dat mindfulness zich zou verspreiden in ziekenhuizen en klinieken met duizenden beoefenaren en dat hij in zijn levensonderhoud zou voorzien met een goede zaak. “Omdat het zo vreemd was heb ik anderen bijna nooit over deze ervaring verteld,” zegt hij. “Maar het was zo onweerstaanbaar dat ik besloot om de uitdaging zo goed als ik kon van harte aan te gaan.”
Iedereen die geprobeerd heeft te mediteren weet hoe moeilijk het is als de geest maar blijft afdwalen in gedachten, soms triviaal, soms niet. De moeite waarmee mensen met chronische pijn geworsteld moeten hebben bij het omarmen van de vluchtige aard van aandachttraining mag niet onderschat worden. Maar in Kabat-Zinn vonden zij een ervaren leraar. Meer dan 30 jaar deed hij yoga om vijf uur elke ochtend en ging dan op zijn kussen zitten om te mediteren. Hij bleef bij zijn acht weekse stressreductieprogramma tot 2000 en verspreidde de invloed ervan door middel van boeken, geleide meditatie cd’s, het leiden van retraites en talloze conferenties.
In 2002 werkte psycholoog Mark Williams uit Wales samen met collega’s in Cambridge en Toronto aan het combineren van het Amerikaanse programma met cognitieve gedragstherapie om te komen tot een cursus van acht weken van cognitieve gedragstherapie gebaseerd op mindfulness. Deze werd in 2004 door de Britse gezondheidsdienst (NHS) aanbevolen als behandeling bij weerkerende depressies. Williams leerde mindfulness op de Universiteit van Oxford aan de comédienne Ruby Wax toen zij zocht naar een manier om haar depressie aan te pakken. Zij populariseerde mindfulness in haar boek Sane New World (in het Nederlands vertaald als Tem Je Geest), verschenen in 2013.
Het is aangetoond dat MBCT (Mindfulness-based Cognitive Therapy) minstens zo effectief is als antidepressiva bij het voorkomen van terugval. In een twee jaar durende proef door het team van Willem Kuyken kreeg 44% van de MBCT groep een terugval vergeleken met 47% van de groep die antidepressiva slikte. Bij een proef met 173 mensen werd ook gevonden dat het de ernst van een lopende depressie reduceerde met een gemiddelde van 37% aan vermindering van de symptomen. Het wordt op brede schaal onderwezen in de privésector met bevoegde MBCT leraren die cursussen geven in dorpshuizen, op het werk en daarbuiten.
“de wetenschap van de meditatie staat nog in zijn kinderschoenen,” zegt Kabat-Zinn. “We hebben nog tientallen jaren meer studie nodig. De mensen praten over kunstmatige intelligentie en automatisch leren, maar we zijn nog maar aan de oppervlakte van wat de menselijke intelligentie werkelijk inhoudt.”
Dus nu reist Kabat-Zinn de wereld rond. Hij is gefascineerd door het lesgeven in China, waar hij een wedergeboorte ziet van de contemplatieve tradities van het land om met zijn uitdagingen om te gaan. Hij leidt intensieve vijfdaagse retraites in de Verenigde Staten en geeft cursussen in Oostenrijk, Korea en Japan. Onlangs is hij in gesprek geraakt met David Simas, een voormalig adviseur van het Witte Huis en nu chief executive van de Obama Foundation, die door Kabat-Zinn geïnspireerd werd om met mindfulness meditatie te beginnen. “Ik voel het als mijn verantwoordelijkheid om deel te nemen hoe ik maar kan, aangezien heel veel mensen mij erop aanzien dat ik deze bal aan het rollen gebracht heb,” zegt hij. “Dit is in zekere zin de vrucht van dat visioen van 10 seconden dat ik in 1979 had.”
Dit artikel werd geschreven door Robert Booth en verscheen in The Guardian van zondag 22 oktober 2017.
© Deze vertaling is van Pieter Korsuize.
Bron: Theguardian.com
Foto: Kayla Velasquez on Unsplash
Gerelateerde berichten
