Jon Kabat-Zinn ontwikkelde het programma Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) in de VS. In dit interview uit 2012 vertelt hij over het huidige moment en de ‘blik over 1000 jaar’.

De Stress Reductie Kliniek, die u oprichtte in 1979, vierde onlangs haar 30-jarige verjaardag. Sinds de start van de kliniek hebben er indrukwekkende veranderingen plaatsgevonden in het werkveld van de gezondheidszorg. Mindfulness is mainstream geworden en wordt meer en meer toegepast in de geneeskunde. Wat maakte dat u deze methode wilde verspreiden?

Dat is één van die vragen met een onmogelijk lang antwoord, maar in één woord kan ik het samenvatten met ‘karma’. Sinds ik jong was heb ik interesse in- en nieuwsgierigheid naar de ‘grote vragen’. Mijn vader was een wetenschapper van wereldklasse en mijn moeder was een kunstschilder. Ik kon zien en merken dat mijn ouders een compleet andere manier hadden van de wereld zien en ervaren. Mijn vader benaderde dingen vanuit wetenschappelijk onderzoek en exploratie, terwijl mijn moeders ervaringen voortkwamen vanuit emoties en zintuigen.

Ik hield van wetenschap, en toen ik de boeddhistische meditatie en martial arts ontdekte, was ik in staat om deze twee manieren van de wereld zien samen te brengen op mijn eigen, unieke manier. Van daaruit groeide het programma Mindfulness Based Stress Reductie (MBSR), wat mijn ‘karmische opdracht’ werd.

Was mensen helpen op een nieuwe manier te leren en ervaren één van uw intenties toen u het MBSR programma ontwikkelde?

Het onderwijssysteem richt zich er vooral op om van studenten betere denkers te maken, maar staat weinig stil bij onze eigen capaciteit om aandachtig te zijn en bij het cultiveren van ons bewustzijn. Mindfulness is een manier om onszelf opnieuw in balans te brengen. In plaats van verloren te raken in onze gedachten, of opgeslokt te worden door onze emoties, kunnen we een grotere gelijkmoedigheid, helderheid, wijsheid en zelfcompassie ervaren als we leren hoe we ons die andere dimensie van het bestaan eigen kunnen maken.

Niet alleen het onderwijs, maar ook de moderne wetenschap heeft de neiging alleen te kijken naar getallen en data, terwijl dat slechts een klein deel van het geheel weergeeft.

Ja, dat is vaak zo, maar iedere echt goede wetenschapper is zowel artiest als wetenschapper. Alles wat interessant is, is te vinden op de grens tussen weten en niet-weten. Ik weet dat dit klinkt als een meditatieleraar die spreekt, maar als je in een laboratorium bent, of je denkt na over psychologie, moet je weten wat je weet. Kun je niet verder gaan dan dat, dan ben je niet in staat die inzicht gevende, unieke verbinding te maken die nog nooit iemand gemaakt heeft.

Ongeveer 30 jaar geleden sprak Hans Selye bij Omega. Hij was de eerste wetenschapper die het woord stress relateerde aan menselijke condities, in plaats van het te gebruiken als een technische term. Het MBSR programma lijkt de volgende fase te zijn in het bestuderen van stress.

Ik denk dat het van genialiteit betuigt dat Selye het woord stress zo gebruikte, want het is waar dat als je niet weet hoe je een goede relatie hebt met het leven, dit zeker consequenties heeft voor je gezondheid. Als je 12 uur per dag achter een lopende band staat of jezelf constant vertelt dat het leven het niet waard is om geleefd te worden, dan zal het lichaam daar op een tot zekere hoogte voorspelbare manier op reageren.

Het MBSR programma zegt in feite dat je bij jezelf naar binnen kunt kijken en er zelfregulatie plaats kan vinden. Je kunt de diverse systemen van je lichaam gebruiken om lichaam en geest op elkaar af te stemmen en op die manier de ups en downs die bij het leven horen beïnvloeden op een manier die stress minimaliseert en het gevoel van welbevinden en tevredenheid maximaliseert.

Hoe wist u dat u Mindfulness wilde blijven bestuderen als een manier om stress te verminderen?

Het gebeurde eigenlijk allemaal gedurende 10 seconden tijdens een retraite in 1978. In een flits zag ik tot in detail wat me te doen stond. Ik weet dat dit vreemd klinkt, maar het leek bijna op een droom die zichzelf vervulde. Ikzelf hoefde weinig te doen, behalve een instrument zijn om het mogelijk te maken. Aan de andere kant was er natuurlijk een sterke intentie en een enorme hoeveelheid werk voor mij om te doen. Zoiets als dit ontstaat niet zomaar.

Wist u zeker dat Mindfulness zou helpen stress te verminderen, toen u het onderzoek startte in 1979?

Nee, er was geen zekerheid dat het zou werken of dat mensen bereid zouden zijn deel te nemen aan iets dat, eigenlijk, het meest leek op niets. Aandacht geven aan voor de hand liggende zaken als de ademhaling en sensaties in het lichaam, zou waarschijnlijk overkomen als een verspilling van tijd.

Tegenwoordig realiseren mensen zich dat een gevoel van welbevinden niet van buitenaf komt, of van een pilletje; het is te vinden als je naar binnen kijkt. Al het lijden, stress en verslaving komt voort uit het niet realiseren dat je al bent waar je naar op zoek bent.

De MBSR training die u samen met Saki Santorelli aanbiedt is één van de meest populaire programma’s. Hoe zorgt u dat het werk fris blijft na de tientallen jaren dat het programma aangeboden wordt?

We ervaren het nieuw zijn ervan terwijl we het programma onderwijzen, omdat het voorkomt uit het huidige moment. We gebruiken niet onze aantekeningen van 30 jaar geleden of zelfs 30 minuten geleden. We voelen van moment tot moment wat nodig is wanneer we voor een groep zitten. Op die manier zijn we wat we de deelnemers willen leren. We gebruiken geen papier, dus we kunnen het niet op een andere manier doen als dat we doen.

In het najaar van 2011 bracht u een aantal weken in China door om te praten over het MBSR programma. Hoe was het om een traditie de herintroduceren die daar is ontstaan, maar niet voortgezet is sinds de culturele revolutie in 1970?

Het voelde als het sluiten van een Karmische Cirkel. Het was buitengewoon hoeveel interesse er was in seculiere Mindfulness. Ik bleef mezelf afvragen hoe het zou zijn als China weer terug zou gaan naar de diepe wortels van wijsheid – de Taoïstische en Chan-Boeddhistische tradities – aangezien het een steeds grotere leidende rol in de wereld zal gaan spelen de komende 100 jaar.

Het is triest hoeveel van hun traditie verloren is gegaan, maar geweldig om hun interesse erin te zien. Ik heb ze aangemoedigd zich niet alleen te verdiepen in het MBSR programma, maar om diep terug te kijken naar hun eigen afkomst en om te zien hoe dit de gezondheidszorg, industrie, het milieu en de maatschappij zou kunnen beïnvloeden.

Dus Mindfulness kan ons helpen om te handelen vanuit een besef van moraal en ethiek?

Mindfulness gaat over liefde en liefdevol leven. Wanneer je deze liefde cultiveert, geeft het je helderheid over het leven en compassie voor het leven, en je daden zullen in overeenstemming daarmee zijn. Alle ethiek en moraal, het gevoel van verbondenheid, komt allemaal voort uit het geven van aandacht.

Hoe staat het met uw persoonlijke groei? Waarover verwondert u zich het meest in uw werk?

Ik ben net opa geworden voor de eerste keer, dus ik ben aan het ontdekken hoe ik mijn tijd kan verdelen en balans kan vinden in de verschillende gebieden van mijn leven die aandacht en tijd vragen. Er is een overweldigende behoefte om Mindfulness dichter bij de mensen te brengen, maar tegelijkertijd moet ik nee zeggen tegen 99% van de verzoeken om te spreken in het openbaar en dat is moeilijk.

Aan de andere kant probeer ik trouw te blijven en mijn werk te belichamen, de mysteries ervan te verwoorden en niet in de val van ‘het denken dat ik er ben’ te trappen. Gezien de toestand van de wereld van vandaag vind ik het een uitdaging om te handelen volgens wat een Zen-leraar de ‘blik over 1000 jaar’ noemde. De crises van vandaag zullen doorwerken in de volgende drie, vier of vijf generaties. Alles wat ik kan doen is ernaar streven zo integer mogelijk te zijn in wat ik doe in dit korte moment.

Het is interessant hoe Mindfulness gaat over zijn in het huidige moment, maar tegelijkertijd de lange termijn omvat.

Ja, dit is wat mensen helpt realiseren dat dit een manier van zijn is die niet alleen vooruitkijkt, maar ook terug in de tijd. Chinese, Japanse, Vietnamese, Tibetaanse of andere historische tradities zijn allemaal verschillende stromingen in dezelfde rivier, verschillende richtingen in dezelfde oceaan. Met de blik vooruit kunnen we erop vertrouwen dat de zaadjes die we planten uiteindelijk de wereld zullen veranderen.

Maar waarom doe je het? De echte reden is transformatie. Maatschappelijke transformatie zal niet plaats vinden in een maand, een jaar of een leven. Maar we zien het gebeuren, recht voor ons, van mens tot mens. We hoeven ons geen zorgen te maken over de toekomst als we met aandacht zorgen voor het huidige moment. In zekere zin, is dat de beste verzekeringspolis die we kunnen hebben.

Bij Relax More verzorgen we al meer dan 10 jaar dit krachtige programma

Foto: Breno Assis on Unsplash

Mindfulness in de hedendaagse wereld: een interview met Jon Kabat-Zinn