Anderen zeggen hoe het moet
Dat is wat moralisten doen. En er vervolgens vaak een oordeel op plakken. In het woordenboek lezen we ‘zedenpreker’. In de politiek komen we het veel tegen, maar ook in het dagelijks leven. Wat dacht je van “als je vet eet en weinig beweegt, zijn de gevolgen ervan je eigen schuld.”
Helpt het?
Moraliseren en beschuldigen leidt niet tot toename van inzicht. Het bestendigt eerder de waargenomen realiteit dan dat het helpt deze te transformeren.
In dit verband interessant: De bijdrage aan Nieuwsweekend (de uitzending van 7 juli) van Susanne Täuber, universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij deed onderzoek naar moraliserende gezondheidscampagnes en wat ze vond is: Moraliseren draagt niet alleen niets bij aan gedragsverandering, het splijt bovendien de samenleving.
Täuber zegt (o.a. hier): “Wanneer je door een moraliserende lens naar de realiteit kijkt, zie je alleen maar mensen die het goed- en mensen die het fout doen. Dat is waar ik bang voor ben: dat we zo een heel onplezierige maatschappij krijgen, iets dat eigenlijk niemand wil.”
Alleen maar goed en fout
Het lijkt er soms op dat we – om onszelf goed te voelen – het nodig hebben om anderen een negatief moreel stempel te geven. Je beter voelen dan een ander geeft een soort ego-boost. Een thema dat we in de Compassietraining aan de orde laten komen, want het raakt aan de thema’s zelfwaardering versus zelfcompassie.
Als je werkelijk een moraliserend oordeel nodig hebt om je goed te voelen, heb je al snel een probleem. Er is altijd wel iemand anders die in een bepaalde vaardigheid beter is dan jij, of die fitter, mooier, slanker, gezonder of bij-de-hanter is dan jij. En dan krijgt je ego geen boost maar een knauw, en is de cirkel rond…
Het ego van de ander krijgt wél een boost, en zo ontstaat dus de ego-boost-race van deze tijd.
Maar het is toch zo?
Als we het hebben over het onderwerp van ons morele oordeel, dan is er ook wel eens een kern van waarheid. Roken is slecht, teveel eten en te weinig bewegen ook. De lijst is lang en het is mijn morele oordeel 😉 dat degene die op geen enkel lijstje voorkomt, geen prettig leven heeft (en waarschijnlijk niet eens bestaat).
Het gaat niet over het feit dat mensen soms domme dingen doen, maar over het weten dat je zelf ook een mens bent, over meer begripvol zijn en het zien van het grotere plaatje. Een groter plaatje dat niet alleen gaat over het gedrag of de mening van die ander, maar over een geschiedenis die daaraan vooraf ging.
Misschien dat wij, als wij diezelfde geschiedenis meegemaakt hadden, wel dezelfde dingen zouden denken en doen als die we nu veroordelen bij die ander. Of nog ergere dingen, dat zullen we nooit weten.
Tel tot drie
Het zou van mij uitermate moraliserend zijn wanneer ik zeg dat je moraliseren dom en zinloos is, want ook de moralist is een mens. Het gaat er me niet persé om dat iets zeggen van het gedrag van een ander vanaf heden not done meer is, maar om aandacht te vragen voor de manier waarop.
Voordat we losbarsten met het gemoraliseer is het goed om ons even bewust te worden wat er gebeurt. Ons te realiseren dat die ander, inclusief zijn gedrag of denkwijze die wij niet goedkeuren, ook een mens is, net als wij. Even tot drie tellen haalt vaak al wat van de lading af.
‘Kijk naar je eige’
Een dimensie van zelfonderzoek en zelfkennis zou ik graag voor het voetlicht brengen. Zondebok-mechanismen zijn beslist niet nieuw in de samenleving. Op individueel ego-niveau geven ze een (altijd tijdelijke) boost, doch op collectief niveau volgt er nooit iets constructiefs en bestendigs uit. Eerder het tegenovergestelde, en dat leidt soms tot het destructieve dat we in de geschiedenis helaas maar al te vaak hebben waargenomen.
