Inleiding
We hebben allemaal leren fietsen. Met vallen en opstaan. Toen de zijwieltjes er eenmaal af waren, kwamen de pleisters er vaker aan te pas. Bij mij wel tenminste.
Fietsen is een goed voorbeeld van een functionele gewoonte. Het leren fietsen is een mooie metafoor voor het proces dat we gaan als we onszelf beter willen leren kennen, waar een mindfulnesstraining buitengewoon behulpzaam bij kan zijn. De meeste deelnemers hebben me deze metafoor tijdens de training horen gebruiken. In dit artikel leg ik het uit én heb ik een prachtig filmpje om het te illustreren.
Een mooie metafoor
Hoe hebben mindfulness en leren fietsen iets met elkaar gemeen? Wat dacht je van dit lijstje:
Beide gaan met vallen en opstaan
In het geval van fietsen letterlijk. Je leert eerst fietsen met zijwieltjes. Dat is in het begin al eng genoeg. Later zet een van je ouders de zijwieltjes iets omhoog, zodat ze niet altijd meer steun geven en je af en toe ‘los’ rijdt. Ook best eng. Als de zijwieltjes er uiteindelijk af gaan, is het opnieuw erg eng en is er echt een goede kans dat je een of meerdere keren valt en een pleister nodig hebt. Daarom rent je vader of moeder de eerste uren nog even samen met je op.
Met mindfulness trainen gaat het net zo: je leert eerst mediteren met zijwieltjes. Dit zijn de MP3’s, die je ‘aan de hand’ meenemen door de meditatie. Daarnaast zijn er informele oefeningen, die je kunt zien als de eerste meters met ‘omhoog gebogen’ zijwieltjes. Na de training kun je verder met het oefenen. Je mag dan kiezen of je de zijwieltjes blijft gebruiken. Net zoals een wielrenner niet alleen maar traint op de weg, maar ook op de hometrainer.
Snappen helpt niet, je moet oefenen
Oefenen…, een onderwerp waarvan menig beginnend deelnemer wel eens gedacht heeft dat dat voor hem of haar niet op zou gaan. “Als ik het snap, heb ik een tool en kan ik m’n leven weer beter managen”. Zoals later in dit artikel terug zal komen: er is echt een verschil tussen snappen en begrijpen (met dank aan Bassie en Adriaan). Iedere deelnemer snapt al tijdens les 1 waar mindfulness over gaat, maar de meesten begrijpen de volle diepte nog niet. Dat is helemaal normaal! Gelukkig hebben we daar nog 7 weken én een stiltedag voor.
Met fietsen werkt het vergelijkbaar. Ieder kind snapt dat het op het zadel moet zitten en dan de voeten op de pedalen, die vervolgens rond laten gaan en de kant op sturen waar je heen wilt. Zo simpel is fietsen. Maar wie had aan die instructie voldoende en fietste vervolgens de Tour de France? Daar is heel wat oefening voor nodig. Ook het lezen van boeken over fietsen of kijken naar de afgelopen jaargangen van de Tour op tv hebben niet geholpen om de heuvel in je straat over te fietsen.
Ik heb dat niet nodig
Een argument dat vaak wordt gebruikt om maar niet met mindfulness of fietsen te hoeven beginnen. “Mijn leven gaat prima zo, ik kan goed omgaan met de stress en ik heb geen last van belemmerende patronen of negatieve gedachten.” Of: “Lopend gaat ook prima, voor mij hoeft het allemaal niet sneller.”
Als je er echt zo over denkt, is dat natuurlijk prima. Na een mindfulnesstraining (of leren fietsen) hoor ik echter vaak dat een aanstaand deelnemer op zag tegen de training. Er werd al voorvoeld dat de training niet gaat over het trainen van een tooltje om vervolgens door te kunnen in de ratrace, maar dat je gevraagd wordt om echt naar jezelf te kijken. Wees gerust: dat loont enorm! Aan het eind van de mindfulnesstraining is er nog nooit iemand geweest die zijn geld terug vroeg.
Veel kinderen die leren fietsen, vinden het eng om zonder zijwieltjes te fietsen. Ze protesteren, zoeken uitvluchten, worden boos. “Het gaat prima zo, laat me met rust en laat me fietsen met zijwieltjes!” En tóch halen je ouders de zijwieltjes er af. Je wordt geholpen om zonder te fietsen en leert en passant dat iets engs ook ‘gedaan’ kan worden. En achteraf zal iedereen die zonder zijwieltjes fietst, beamen dat het een veel prettiger manier is om je voort te bewegen.
Het spaart energie
Fietsen is de meest efficiënte manier (PDF) om je voort te bewegen! Mindfulness is de meest efficiënte manier om met de wederwaardigheden in het leven om te gaan. Ik ga dat hier niet verder uitleggen, de hele site gaat over dit onderwerp.
Het gaat over keuzevrijheid
Als je eenmaal kunt fietsen, mag je nog steeds lopen hoor. Maar nu heb je iets te kiezen. Is het mooi weer en heb je maar een kleine boodschap nodig? Waarom dan niet naar de winkel wandelen? Of gaat het zo regenen en heb je een flinke tas boodschappen nodig? Ga met de fiets, dan ben je voor de bui thuis. Fijn dat je die keuze hebt!
Zo is het ook met mindfulness. Ook na je mindfulnesstraining mag je nog steeds hard werken, (gepast!) boos zijn of een reep chocola eten als je een moeilijke dag gehad hebt. Maar je zit nu niet meer vast in dat patroon, je kunt kiezen. En zelfs als je niets in je omstandigheden te kiezen hebt, kun je nog altijd kiezen om daar zo gezond mogelijk mee om te gaan.
Tussen stimulus en respons is een ruimte. In die ruimte zit onze kracht om onze respons te kiezen.
Victor Frankl
In onze respons ligt onze groei en onze vrijheid.
Hoe zit het met heel erg vastzittende patronen?
Het ene patroon is het andere niet. Soms zit een patroon het aanleren van iets nieuws behoorlijk in de weg. Gaat dan het hele verhaal niet op?
Nee. Er zijn géén hopeloze gevallen. Er zijn wél lastige patronen, er zijn patronen die met andere patronen vervlochten zitten en er zijn valkuilen bij het doorbreken van vicieuze cirkels, het aanleren van gezonde gewoontes, het trainen van mindfulness. Hier lijkt de metafoor van het fietsen niet op te gaan. Dat zou heel normaal zijn, geen enkele metafoor gaat voor 100% op, anders zou fietsen gewoon een alternatief voor mindfulness trainen zijn.
Toch komen we weer een stukje dichter bij die 100% als we naar onderstaand geniale filmpje kijken. Ik voorspel je: zeven minuten heel goed besteedde tijd (de laatste minuut mag je skippen, dan kun je nog een e-mail wegwerken 😁).
De omgekeerde fiets
In het filmpje zien hoe we ingenieur en wetenschapsjournalist Destin Sandlin een mooie uitdaging kreeg voorgeschoteld door een lasser waar hij mee samenwerkt. Een fiets waarbij het stuur andersom werkt: bij linksom sturen ga je rechtsaf en vice versa. Het blijkt een flinke uitdaging om deze fiets te leren berijden: je moet namelijk een hardnekkig ingesleten patroon omzetten naar een nieuw patroon dat letterlijk 180 graden andersom is.
Veel kijkplezier, na het filmpje gaat het artikel verder.
De fietsmetafoor deugt
Zie je het? Je kunt wel denken dat je het snapt omdat je de kennis hebt, maar dat is iets anders dan dat je het ook echt begrijpt. Je ziet in het filmpje dat veel mensen denken dat ze zo op de omgekeerde fiets wegfietsen, maar dat het niemand (!) lukt. Destin zelf moest er acht maanden op trainen (5 minuten per dag) en toen viel ineens een kwartje in zijn brein.
Hoe dat ging, is niet uit te leggen. Net als het weer leren fietsen op een gewone fiets na acht maanden, dat overigens ‘maar’ 20 minuten duurde. De handeling van het fietsen is, hoe eenvoudig het ook lijkt als je ernaar kijkt, een té complex algoritme om te kunnen bevatten.
Je kunt denken dat je zo wegrijdt op een omgekeerde fiets, maar je kunt het niet. Niemand die al kan fietsen, kan dat.
Dus wat is nodig?
Het gaat me te ver om te stellen dat acht maanden lang vijf minuten per dag oefenen ertoe leidt dat je een hardnekkig patroon om kunt zetten in iets nieuws. Eerlijk is eerlijk: soms is een langere periode nodig. Ons gedrag zit nu eenmaal gecompliceerder in elkaar dan fietsen en hier gaat de metafoor dus niet helemaal op. Fietsen bevindt zich ook in een ander type geheugen dan veel van onze gedragspatronen, namelijk het procedurele geheugen, versus het episodische geheugen. Fietsen is een vaardigheid die je aanleert (een “procedure”), gedrag wordt vooral in relaties en in een context geleerd (lees “episode” dan ook als ‘verhaal’).
Zie onderstaand schema voor een overzicht van de verschillende geheugens die we bezitten (met dank aan NICABM):
Een belangrijke boodschap in het filmpje is wat mij betreft dat het gestaag blijven oefenen resultaat geeft. De nieuwe breinverbindingen die gelegd worden hebben tijd nodig, en het werkt pas als alles ‘goed is aangesloten’. (Hier werkt de metafoor van de elektriciteitskast.)
We vinden hier een belangrijke link met de acht kwaliteiten die we in les 2 van de mindfulnesstraining doornemen, waarvan vertrouwen een belangrijke is. Wat ook van belang is, is hoe je doorgaat ná de acht weken die de training duurt. Hier hebben we het in de laatste weken van de training over.
Conclusie
De fietsmetafoor is een mooie en bruikbare metafoor, en wordt met de omgekeerde fiets nóg helderder. Omdat mindfulness nog net iets complexer is dan leren fietsen, mag duidelijk zijn dat het verstandig is om een ervaren trainer uit te kiezen. Waar de metafoor niet helemaal opgaat, is dat het de voorkeur heeft om mindfulness in een groep te trainen. Vaak helpt het namelijk dat je de patronen van jezelf herkent in een ander en zo mee leert van wat de ander leert. Zo leert die ander ook weer van jou.
Leuk als je een reactie wilt geven in de comments hieronder!
Jong geleerd
Nog één ding, dat we bijna zouden vergeten: Destin’s zoon, die nog maar drie jaar kan fietsen, leerde in twee weken op de omgekeerde fiets te rijden. Wordt het niet eens tijd dat we inzien dat het structureel aanbieden van mindfulness op scholen gewoon een beslissing is die een intelligente maatschappij dient te nemen?
Dit artikel is een deel geworden van het ondersteunend online materiaal van les 5 van de mindfulnesstraining.
Photo by Clark Young on Unsplash
