Er zijn heel wat definities van het begrip emotie in omloop:
- Een emotie is een gevoel dat de vrije loop krijgt en een fysieke uiting vindt. Oftewel: de zichtbare en voelbare uitingsvorm van een gevoel.
- Emoties zijn toestanden van fysiologische prikkeling, die zowel positief (‘ik wil hier meer van’) als negatief (‘ik wil hier minder van’) kunnen zijn.
Het woord ‘emotie’ komt van het Latijn: e = van/-uit + movere = bewegen.
Veel mensen denken (!) dat emoties in het brein ontstaan. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat emoties in het lichaam ontstaan, en dan met name in het zenuwstelsel. Alle emoties zijn in het lichaam voelbaar, hoewel niet iedereen zich bewust is van het fysieke gevoel van de emotie van dat moment.
Diverse indelingen
Er is ook geen eenduidigheid over welk gevoel nu precies wel of niet een emotie is. Of wat nu precies het verschil is tussen een gevoel en een emotie. Over het algemeen wordt deze emoties als de basisemoties erkend: vreugde, verdriet, woede, angst, verbazing en walging.
Deze opsomming is door de psycholoog Ekman onderzocht en beschreven. De gezichtsuitdrukkingen die bij deze emoties horen, worden door iedereen, overal ter wereld herkend. Ook kinderen die zowel doof als blind geboren zijn uiten hun gevoelens door middel van deze universele mimiek. Deze emoties zitten dus diep in ons systeem verankerd en hebben een lange evolutionaire geschiedenis.
Emotie-“expert” Susan David gebruikt dezelfde zes bovengenoemde emoties en voegt daar nog minachting aan toe. Andere visies omvatten wel 15 verschillende emoties. Vera Helleman beschrijft in haar Emotie-ecyclopedie maar liefst 350 gevoelens, die ze onderverdeelt in 8 groepen: liefde, vreugde, verbazing, verdriet, angst, afkeer, boosheid, schaamte & schuld. Daarentegen stelt A Course in Miracles dat er slechts twee emoties zijn: liefde en angst.
Een biologische grondslag
In mijn optiek dient ook schaamte als een basisemotie gezien te worden. Schaamte heeft ook een belangrijke biologische functie, namelijk voorkomen dat we uit de groep worden gezet, hetgeen in vroeger tijden niet goed was voor onze overleving (understatement). De orde van grootte van schaamte die we tegenwoordig ervaren en onszelf en anderen aandoen, is zelfondermijnend en soms zelfs destructief. Dit thema komt in de compassietraining uitgebreid aan de orde.
Veel zoogdieren die in kudde- of roedelverband leven, kennen schaamte.
Waar emoties gevoelens zijn die een biologische grondslag hebben, is een belangrijk aspect dat we gevoelens ook kunnen bedenken. Emoties kunnen voor onze overleving van belang zijn; ze hebben tot doel ons een boodschap te geven. Ze zijn daarom krachtig en ontstaan (en gaan ook weer) snel. Het aantal gevoelens is heel veel groter dan het aantal emoties, en in gevoelens kunnen we veel langer blijven hangen. Echter: gevoelens kunnen dan weer leiden tot emoties…
Uit verschillende breindelen
Dat blijkt ook uit hersenonderzoek: emoties worden vooral gesitueerd in het limbische systeem (ook wel het emotionele brein genoemd), bij gevoelens is veel meer de prefrontale cortex betrokken (het deel van ons brein dat typisch menselijk is en waar we mee kunnen [be]denken). Als je beseft dat het grootste deel van ons limbische systeem gelijk is aan dat van de meeste zoogdieren, kun je niet zo eenvoudig meer zeggen dat zoogdieren geen emoties kennen of hebben.
Een emotie is een innerlijke beleving of gemoedsbeweging zoals geluk, vreugde, angst, boosheid, verdriet en kan door een situatie of gebeurtenis worden opgeroepen. Gevoelens kunnen ook spontaan opkomen. Emoties zijn subjectieve belevingen en gaan samen met lichamelijke reacties, gelaatsuitdrukkingen en gedrag.
In biologische zin is een emotie een reactie van de hersenen op een affectieve prikkel. Dit komt zowel bij mensen als dieren vrijwel automatisch tot uiting in een bepaald patroon van gedrag zoals vluchten of toenadering en fysiologische reacties. Het gevoel kan dan gezien worden als een speciale uiting of vorm van emoties die typisch is voor mensen, namelijk de bewuste beleving, of mentale reflectie van een emotie.
