De nervus vagus is de tiende hersenzenuw en werd in 1540 voor het eerst beschreven. Darwin beschrijft de vagus in 1872 als de “pneumogastrische zenuw” (pneumo = de long betreffend; gastrisch = de maag betr.).
N. vagus verbindt de hersenen met het lichaam: hij ontspringt uit de hersenstam en loopt naar de organen in het lichaam. De n. vagus is het belangrijkste deel van het parasympatische zenuwstelsel (dat samen met het orthosympatische zenuwstelsel het autonome zenuwstelsel vormt).
In tegenstelling tot wat lang werd gedacht, is de vagus vooral een voelende (sensorische) zenuw. Circa 80% van de zenuwvezels is namelijk afferent, (deze brengen informatie naar de hersenen toe), en ‘slechts’ 20% is sturend (motorisch) en loopt van de hersenen naar de organen toe (efferent).
De effecten van deze 20% motorische banen kunnen evengoed zeer dramatisch zijn. Zo kan de vagus binnen enkele seconden de hartslag ernstig vertragen, iets dat we soms zien bij extreme levensbedreiging, en dat een deel vormt van de overlevingsreactie (doen alsof je dood bent). Bij zuigelingen kan een té sterke vaguswerking zelfs leiden tot levensbedreigende bradycardie (lage hartslag) en ademstilstand (apneu).
Voor de duidelijkheid: bij stimulatie van de vagus vertraagt de hartslag. We noemen dit een inhiberende (remmende) werking. (Ik noem dit omdat veel mensen gevoelsmatig geneigd zijn andersom te denken.)
Neurowetenschapper Stephen Porges heeft veel onderzoek gedaan om de activiteit van de vagus te kunnen meten. Hij gebruikte hiervoor o.a. de hartritmevariabiliteit.
Porges’ onderzoek leidde uiteindelijk tot het ontstaan van de polyvagaaltheorie.
Fysiologische taken van de vagus
- zorg voor de diffusie van zuurstof vanuit de longen naar het bloed door regeling van de ritmische modulatie van de bloedstroom en de weerstand in de bronchiën.
Afb. 1: Links: Het brein met de n. glossopharyngeus en en de n. vagus (resp. de negende en de tiende hersenzenuwen); rechts: de basis van het brein. Vesalius, 1543. Bron: Wellcome Collection. CC BY
Tiende hersenzenuw
| ||||
| Nervus vagus | ||||
| Zenuw | ||||
| ||||
Overzicht van bovenste deel van glossopharyngeus, vagus.
| ||||
| ||||
Verloop van glossopharyngeus, vagus.
| ||||
| Verloop | ||||
| Innervatie | Musculus levator palatini, musculus salpingopharyngeus, musculus palatoglossus, musculus palatopharyngeus, musculus constrictor pharyngis inferior, musculus constrictor pharyngis medius, musculus constrictor pharyngis inferior | |||
| Naslagwerken | ||||
| Gray's Anatomy | 205,910 | |||
| MeSH | A08.800.800.120.900 | |||
| ||||
De nervus vagus of zwervende zenuw is de tiende hersenzenuw. Hij wordt ook wel afgekort als N. X (nervus met Romeins cijfer 10).