Heb je anderen nodig om gelukkig te zijn?
Dat is de ondertitel van deze Zweedse documentairefilm die ik afgelopen week zag.
Zweden wordt vaak gezien als een perfect georganiseerde samenleving, waar iedereen gelijke kansen heeft op een onafhankelijk bestaan. Deze onafhankelijkheidswens kwam tot uiting in de jaren ’70 van de vorige eeuw, en is weergegeven in een rapport waar dit streven staat benoemd als ‘socialistische familiepolitiek‘.
Iedereen onafhankelijk
Stel je voor dat niemand meer een beroep hoeft te doen op een ander, omdat iedereen volledig onafhankelijk is. Iets waar men in Zweden de afgelopen decennia naar toe heeft gewerkt. Dat nu min of meer realiteit is, door de gevoerde politiek. Ten principale wat mij betreft prachtig!
Vrouwen zijn niet meer afhankelijk van mannen, kinderen vanaf een bepaalde leeftijd niet van hun ouders, ouderen niet meer van hun kinderen, mensen niet meer van hun familie. Iedereen volledig onafhankelijk en vrij. “Bevrijd van elkaar”, zo werd het geformuleerd. Alle ruimte om relaties aan te gaan puur en alleen vanwege de kwaliteit van de relatie en niet omdat daar iets vanaf hangt.
Waarden
Zweden staat helemaal rechts-bovenin. Het land is dus het meest op zelfontplooiing en rationaliteit ‘gerichte’ land ter wereld. Let wel: het doel van het beleid was onafhankelijkheid…
Een (a)sociaal experiment
Wat zien we op dit moment in Zweden? De helft van de bevolking woont alleen, in zakelijk ingerichte appartementen. Vrouwen kiezen steeds vaker voor alleenstaand moederschap, vaak met behulp van een online bestelde zelfinseminatie-set, met sperma van een donor met een door de vrouw gekozen huid- en haarkleur en opleidingsniveau.
Het aantal eenzame sterfgevallen neemt almaar toe. Er is zelfs een grote instantie die zich alleen maar bezig houdt met het opsporen van familieleden van in eenzaamheid overleden mensen.
In de film zien we een droef stemmende rondgang langs spermabanken, verlaten woonwijken en vergeten doden. Het werpt een onthutsend licht op de keerzijde van deze onafhankelijke samenleving, waarin zoektochten naar vermiste personen een sociale activiteit geworden zijn.
Veilig en toch niet gelukkig
De film werpt de boeiende vraag op waarom het leven binnen alle veiligheid en garanties toch onbevredigend uitpakt. Sommige Zweden bieden moedig weerstand: jongeren houden bijeenkomsten in het bos om zich vrijelijk over te geven aan emoties en liefkozingen. Een succesvol Zweeds chirurg koos voor een bestaan in Ethiopië, waar hij ondanks de materiële gebreken de kracht van gemeenschapszin leerde herwaarderen.
Heb je anderen nodig om gelukkig te zijn?
Al voor ik de film zag was het antwoord op deze vraag voor mij een ondubbelzinnig JA. Is streven naar onafhankelijkheid dan verkeerd? Nee, dat is het niet. Maar waar wat mij betreft een essentieel onderscheid ligt, is dat onafhankelijk zijn niet betekent dat je niet verbonden bent. Want dat zijn we wel. Wij kunnen niet onafhankelijk bestaan van de rest van de wereld.
In het Boeddhisme is dit één van de karakteristieken van bestaan, anatta, of het kenmerk van geen-zelf. Niets kan helemaal op zichzelf bestaan, zonder relatie met al het andere. In Zweden is men doorgeschoten met het behaalde resultaat. De mensen zijn er inderdaad erg zelfbewust en onafhankelijk, maar niet gelukkiger dan in Ethiopië…
Van onafhankelijk naar afgescheiden is maar een kleine stap
Zonder er een woordenstrijd van te willen maken, denk ik dat er een glijdende schaal is van afhankelijkheid naar zelfstandigheid en onafhankelijkheid naar afgescheidenheid. In de documentaire wordt aan het begin wel benoemd dat het doel niet was om geen relaties meer te hebben, maar juist om geheel vrij te zijn om die relaties aan te gaan waar men voor zou kiezen, zonder voorwaarden en wederzijdse afhankelijkheden.
Op zich misschien een nobel doel. Toch is het blijkbaar moeilijk maat te houden en niet te voorkomen geweest het streven naar onafhankelijkheid geleid heeft tot een verblinding voor algemeen menselijk contact. Dat de onafhankelijkheid vaak tot de keuze voor geen relaties heeft geleid.
Overigens: Zweden staat dan wel het meest rechtsboven in de genoemde grafiek, Nederland en een aantal andere west-Europese landen staan niet ver weg. Je kunt het in Nederland ook wel een beetje herkennen. Geen relatie is lekker makkelijk. Je hoeft met niemand rekening te houden en ‘kunt lekker je eigen gang gaan’. Maar zijn we met z’n allen gelukkig?
Naar het schijnt niet gelukkiger dan in Ethiopië…
Verbondenheid
Hoezeer onafhankelijkheid ook een verworvenheid van de moderne tijd kan zijn, het draagt ook een onmogelijkheid in zich. Mens zijn betekent ook afhankelijk zijn, of je nu wilt of niet. Niet alleen mens zijn trouwens: ieder levend wezen op aarde staat in relatie met alle andere levende wezens op aarde.
Verbondenheid zou je wat mij betreft dus gewoon als een natuurwet mogen beschouwen.
Dat brengt me nog even bij mijn favoriete (internet-)krant: De Correspondent. Daar is de laatste maanden een hele serie essays verschenen met als thema ‘afhankelijkheid‘. Afgelopen week schreef Rebecca Solnit een erg mooi essay wat misschien goed aansluit bij mijn artikelje over deze Zweedse film.
Een film overigens die zeker de moeite waard is om in een filmhuis te gaan zien en waarvan u hieronder de NL trailer kunt bekijken!
Bij het schrijven van dit artikel heb ik gebruik
gemaakt van de synopsis op de site van IDFA.
