Hoe we onze hersenen kunnen klaarstomen voor langetermijndenken.
Door David Servan-Schreiber, in Ode, tegenwoordig The Optimist.
Toen ik eens een seminar leidde, wilde ik een paar ontspanningstechnieken demonstreren. Ik liet Sophie op het podium voor een groep collega’s plaatsnemen. Aan haar vinger zat een ringetje, dat met een computer was verbonden, waardoor een beeld van haar hartslag op een scherm werd geprojecteerd. Zodra ze het podium opkwam, begon haar hart als een razende tekeer te gaan, alsof haar leven in gevaar was.
Maar er was geen gevaar.
In de pauze zag ik twee mensen een sigaret opsteken. De boodschap op het pakje was duidelijk: Roken is dodelijk. Zonder twijfel kenden ze allebei de gevaren van roken en toch waren ze absoluut niet bang.
Hoe kunnen de hersenen ons zo’n verkeerd beeld geven van de gevaren die ons bedreigen?
Onze angstreflexen zijn door miljoenen jaren evolutie in het limbische systeem van de hersenen geprogrammeerd. Ze zijn zo geconditioneerd, dat ze op bepaalde specifieke gevaren reageren en op andere niet. Professor Paul Slovic van de universiteit van Oregon legt in zijn boek The Perception of Risk uit dat we ons nog steeds laten leiden door de overblijfselen van de paleolithische hersenen, terwijl de wereld om ons heen totaal is veranderd.
Op de jachtvelden van onze voorouders was het duidelijk een veeg teken als er twintig paar ogen stil naar je keken. Het is dan ook geen wonder dat bij Sophie alle alarmbellen gingen rinkelen toen ze tegenover haar collega’s stond, ook al hadden die de beste bedoelingen. De risico’s van het roken, waarvan de gevolgen pas na jaren merkbaar worden, staan daarentegen nog niet in het limbische systeem van onze hersenen gegrift.
De situaties waarop we reageren, zijn door psychologen in kaart gebracht: situaties waarbij wij zelf in het geding zijn en intentie een rol speelt. We staan altijd klaar om iets dreigends te ontdekken in het gedrag van iemand of iets dat op ons afkomt. We zijn gevoelig voor alles wat tegen ons morele besef indruist, en daarom reageren sommigen zo heftig op de seksuele geaardheid van anderen, terwijl klimaatverandering hen koud laat; terwijl de opwarming van de aarde hen meer schade zal berokkenen dan het homohuwelijk.
We reageren meestal vooral op onmiddellijk gevaar en niet op toekomstig gevaar.
Een puber zal heus geen zure melk drinken, maar dat wil niet zeggen dat je hem ertoe over kunt halen veilig te vrijen…
Ten slotte reageren we eerder op heftige veranderingen – een tsunami, bijvoorbeeld – dan op gestage ontwikkelingen, zoals het smelten van de ijskappen.
Hoe kunnen we dan leren ons los te maken van onze anachronistische voorouderlijke angsten en ons bezighouden met langetermijnrisico’s, die ons verstand minder makkelijk herkent?
Mijn oom Jean-Louis Servan-Schreiber wijst er in zijn boek Le nouvel art du temps op dat veel van de meest succesvolle bestuursvoorzitters ter wereld, met de hoogste salarissen, juist degenen zijn met een langetermijnvisie voor hun bedrijf. Voor het dagelijkse leven is het van belang je te blijven ontwikkelen, je kinderen goed op te voeden, gezond te leven enzovoort.
Dat is precies het vermogen waar de toekomst van de aarde van afhangt, namelijk om je op de lange termijn te richten, in plaats van te reageren op de kortetermijnimpulsen van onze hersenen.
Foto: Samuel Scrimshaw on Unsplash
