Inleiding
In dit artikel wil ik aandacht besteden aan enkele aspecten van ons bestaan en welbevinden die stelselmatig ondergewaardeerd worden, namelijk de relatie die we hebben met ons lichaam, het gebrek aan kennis over hetgeen ons lichaam ons kan vertellen en een gebrek aan inzicht hoe ons verleden zich weerspiegelt in ons lichaam.
Meer kennis hierover geeft andere invalshoeken op een aantal onbegrepen klachten en chronische problemen, nieuwe opties voor herstel en heling en relativeert sterk het nut van allerhande ‘praat-therapieën’.
The body keeps the score
In relatie tot fysieke ongemakken of -kwetsbaarheden is het verhaal van het lichaam – via gebaren, lichaamshouding, manier van spreken, gezichtsuitdrukkingen en bewegingen – in mijn ervaring belangrijker dan het verhaal dat een deelnemer aan een mindfulness– of compassietraining, een Tai Chi– of Qigong leerling of cliënt voor een persoonlijke (trauma-therapeutische) sessie met woorden vertelt.
Het somatische (lichamelijke) verhaal maakt soms zelfs trauma en vroegkinderlijke ervaringen kenbaar – aan trainers die daar oog voor hebben 😉 – ook als die lang voor de verwerving van taal zijn opgeslagen in de hersenen en het lichaam. Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt in toenemende mate deze visie.
Prof. dr. Bessel van der Kolk, hoogleraar psychiatrie, gespecialiseerd in trauma, gaf om deze reden zijn prachtige boek de titel “The body keeps the score”, oftewel het lichaam houdt de stand bij…
Door het lichaam een duidelijker plaats te geven bij de behandeling van allerhande zogenaamd psychologische problemen, zorgen we dat een belangrijk middel wordt benut om tot zelfkennis, verwerking en verandering te komen.
Lichaamsintelligentie: de wijsheid van het lichaam
In ons lijf en onze hersenen vinden voortdurend kleine wonderen plaats die geen bewuste aandacht vergen. Wonden genezen, schadelijke bacteriën worden bestreden en eten wordt omgezet in energie. Onze ademhaling zorgt ervoor dat onze longen zuurstof kunnen opnemen. Ons hart pompt het bloed rond dat de zuurstof en voedingsstoffen naar elke cel in ons lichaam brengt. Onze hersenen vergelijken onze actuele ervaring met herinneringen en produceren complexe signalen die ons aanzetten tot handelen.
En bij dit alles hoeven we helemaal niet na te denken. De natuur regelt dit allemaal zelf.
Op deze manier kunnen we ons veilig door de wereld bewegen.
De snelheid, complexiteit en omvang van deze processen in de hersenen en het lichaam zijn bijna niet te bevatten. Toch beschouwen velen deze mechanismen, dit bewijs voor de inherente wijsheid van ons lichaam, als vanzelfsprekend.
Wanneer we inzien dat deze wijsheid aanwezig is, kunnen we het lichaam meer gaan ervaren als een levende en steeds veranderende bron van intelligentie, informatie en energie, die een voortdurende bijdrage levert aan ons fysieke en mentale functioneren.
Voor veel mensen is het lichaam echter niet iets om blij of verwonderd over te zijn, maar eerder een bron van kritiek, teleurstelling, frustratie, ongewenste aandacht, misbruik of letsel. Als dat het geval is, zijn we geneigd om ons vertrouwen in de van nature aanwezige intelligentie van het lichaam te verliezen. Het kan moeilijk zijn om ons thuis te voelen in ons eigen lichaam.
Het lichaam als ‘kaart’ van de geest
Onze bewegingen, houdingen en zelfs de processen IN ons lichaam (fysiologie) passen zich aan aan omgevingsomstandigheden. Zo helpt dit om ons voortbestaan te waarborgen en ons welzijn te optimaliseren. Als onze ouders bijv. steeds van ons verwachten dat we bescheiden zijn, kunnen we – zonder het te beseffen – een gebogen houding aannemen. Als onze ouders ons daarentegen hebben geleerd om flink en assertief te zijn, lopen we misschien onbewust met onze borst vooruit en tillen onze kin op.
We houden er als kind wijselijk mee op om ons tot anderen te richten als er niemand is die daarop reageert. We stoppen met het maken van oogcontact als we vaak ongenoegen of afkeuring in de ogen van onze ouders zien. Met zulke fysieke gewoontes geeft het lichaam automatisch uiting aan de manieren waarop we hebben geleerd onze innerlijke behoeften aan te passen aan de eisen en verwachtingen van de mensen die belangrijk voor ons zijn.
Het lichaam schetst het beste beeld van de geest.
Wittgenstein
Vechten, vluchten, bevriezen
En – heel belangrijk – tegelijkertijd houden we deze manieren ook in stand. Indringende gebeurtenissen activeren een lichamelijke intelligentie in de vorm overlevingsresponsen die bedoeld zijn om ons te beschermen tegen schade en letsel.
Zo scheidt bijv. het sympathische zenuwstelsel adrenaline af om het hart te stimuleren om sneller te gaan pompen. De ademhaling versnelt. Dit alles om spieren te voorzien van de zuurstof en van de energie die nodig is om hulp te zoeken, te vechten of te ontsnappen. Al onze zintuigen worden hyperalert.
Als het niet mogelijk is om hulp te vinden, terug te vechten of weg te rennen, zoals vaak het geval is bij indringende gebeurtenissen, dan beschermt ons lichaam ons door te bevriezen, verlamd of verdoofd te raken of te blokkeren.
Al deze aangeboren reacties op trauma zijn – ten tijde van de gebeurtenis – natuurlijk, gaan buiten onze wil om (er is dus ook geen sprake van ‘schuld‘) en zijn van essentieel belang voor ons voortbestaan.
Het verleden leeft voort
Voor veel mensen geldt dat deze oorspronkelijke responsen op gevaar blijven voortduren, lang nadat de omstandigheden zijn veranderd. Hierdoor worden in het heden dezelfde fysieke reacties ervaren als destijds. Als we trauma of indringende gebeurtenissen hebben ervaren, is het mogelijk dat we ons nog steeds bevroren, verdoofd of gespannen voelen, dat we hulp blijven zoeken of dat we nog altijd paraat zijn om te vechten of te vluchten.
Deze lichaamssignalen kunnen zeer subtiel zijn. Daarbij zijn ze diep ingesleten en dus vaak onbewust.
We kunnen ook overgevoelig zijn voor geluiden of bewegingen en gemakkelijk schrikken van onbekende prikkels; of juist onvoldoende reageren op prikkels. Soms ervaren mensen een afstand tussen zichzelf en hun lichaam of voelen ze zich van binnen leeg.
Als volwassenen belichamen we dus vaak nog steeds de houdingen en bewegingen die tot gewoontes zijn verworden. Een poging om optimaal gebruik te maken van onze omgeving en van wat de mensen in die omgeving ons te bieden hadden.
Vaak begrijpen we niet wat de oorspronkelijke, achterliggende wijsheid van deze lichamelijke responsen was. We beseffen ook niet dat we de effecten van ons verleden kunnen ontstijgen, als we ons er voldoende bewust van zijn om ze te veranderen.
De geest is het vergeten, maar het lichaam heeft het onthouden.
Sigmund Freud
Afgesneden raken van het lichaam
Zowel de emotionele pijn van het gekwetst worden door mensen die belangrijk voor ons zijn, als de fysieke pijn – zoals we die tijdens een indringende gebeurtenis ondergingen – worden in het lichaam ‘gevoeld’. Emotionele pijn kan zich fysiek manifesteren door onder allerlei – al dan niet begrepen – verschijnselen. Voorbeelden kunnen zijn: een dichtgeknepen keel, verhoogde hartslag, pijn op de borst, kortademigheid, spierkrampen en -pijnen, stijfheid, nek- en rugklachten, moeheid, slecht slapen.
Als onze sensaties van fysieke of emotionele pijn onprettig of overweldigend zijn – wat vaak het geval zal zijn – zullen we geneigd zijn ons ervoor af te sluiten. Zo hoeven we de pijn niet langer te ervaren. Dat afsluiten is vaak gezond en nuttig tijdens trauma, emotionele stress en indringende gebeurtenissen. Het stelde ons in staat om afstand te nemen van de situatie en was misschien zelfs levensreddend. Het kan er echter ook toe leiden dat we onszelf in de loop van de tijd aangeleerd hebben om ons af te sluiten in voorbereiding op pijn en ongemak, en niet meer alleen als we ons daadwerkelijk in zulke situaties bevinden.
In plaats van een tijdelijke oplossing voor tegenslag wordt afsluiting de nieuwe norm, een gewoonte.
Afgesloten, een hoge prijs
Als we ons afsluiten voor ons lichaam gaan we het lichaam als een probleem beschouwen, als iets dat genegeerd of ontkend moet worden, of als iets waaraan we zouden moeten werken om het te verbeteren of te herstellen. Of misschien negeren we de spanning die we voelen helemaal, of zorgen we niet meer voor ons lichaam.
Als we de boodschappen van het lichaam negeren, bagatelliseren of ontkennen, verliezen we de mogelijkheid om in contact te komen met de aangeboren wijsheid van ons lijf. We proberen dan te vertrouwen op onze denkgeest in plaats van op onze natuurlijke lichamelijke intelligentie, die hier-en-nu aanwezig is. Zoals ik tijdens de Tai Chi en Qigong lessen wel eens zeg: “als je het lichaam niet meer wilt voelen, trek je je terug in het hoofdkantoor…”
Zo is de prijs voor de – eens beschermende – mechanismen die we hebben ontwikkeld om om te gaan met negatieve ervaringen, vaak dat we ons niet langer bewust zijn van de mogelijkheden voor genezing en groei, die gevonden kunnen worden door te luisteren naar ons lichaam.
Een hoge prijs.
Een nieuwe verbinding aangaan met het lichaam
Dat kan eng zijn
Veel mensen vinden het in het begin vreemd, soms beangstigend, frustrerend, benauwend en zelfs overweldigend om een nieuwe verbinding met het lichaam aan te gaan. De angst dat een nieuwe verbinding met het lichaam ervoor zal zorgen dat we ons bewust worden van de onaangename of pijnlijke lichaamssensaties, of nare herinneringen of emoties zal oproepen, is begrijpelijk.
Hoe we bij Relax More werken met lichaamsintelligentie
Begrip en geduld zijn belangrijke hulpmiddelen. In plaats van dwang te gebruiken om te veranderen, werken we voorzichtig aan het leren begrijpen en accepteren van alle aspecten van het lichaam, met name die aspecten die we hebben verworpen of vermeden.
Innerlijke ontspanning is geen luxe,
het is de sleutel tot gezondheid!
Meester Lam Kam Chuen
In vele jaren van training in lichaam-geest disciplines en het (blijvend) bestuderen van therapievormen die niet praten als belangrijkste werkvorm hebben, maar – zonder herbeleving van indringende gebeurtenissen – de signalen van het lichaam weer ontsluiten, heb ik geleerd te werken met deze lichaamsintelligentie. Onze eigen lichaamsintelligentie is hierbij het allerbelangrijkste hulpmiddel.
Bewustzijn, begrip en compassie zullen na verloop van tijd leiden tot het loskomen van wat vast zat; geblokkeerde energie kan weer gaan stromen. Onmisbare bronnen voor het veranderen van oud gedrag en het loslaten van oude, niet meer benodigde patronen.
Een helend leerproces
Hoe meer we leren over de wijsheid van ons lichaam, hoe beter we een beroep kunnen doen op deze intelligentie om oude pijn te verwerken.
Vanuit de kernopvatting dat het lichaam niet alleen aanpassingen aan eerdere ervaringen onthoudt, maar ook de mogelijkheid bezit om hiervan te genezen, werken we dus met het lichaam als bondgenoot. Hierdoor kunnen we de conditionering en gewoonten uit het verleden ontstijgen.
Het leven is hard.
Jack Kornfield
Hoe kunnen we iets anders dan vriendelijk zijn?
We kunnen echt manieren leren om weer verbinding met het lichaam te krijgen en zodoende een natuurlijk genezingsproces in gang te zetten, dat zal bijdragen aan het herstel van psychische wonden en dat een nieuw en ‘belichaamd’ verbindingsniveau met onszelf en anderen mogelijk maakt.
Jouw lichaamsintelligentie verkennen?
Misschien dat je geraakt bent door bovenstaande en/of nadere info of contact wilt. Dat kan en mag uiteraard. Trainer Ronald de Caluwé geeft ook trauma-counseling, gebaseerd op de lichaamsgerichte vorm Somatic Experiencing®.
Maar ook in de Tai Chi en Qigong lessen gebruik ik de kennis en ervaring en vertel ik regelmatig over dit ongelofelijk belangrijke en boeiende thema, dus kom gerust een proefles nemen.
Bij dit stuk is gebruikt gemaakt van teksten uit het
prachtige boek van Pat Ogden en Janina Fisher.
Foto: Ivan Jevtic on Unsplash
